काभ्रेपलाञ्चोक – सामाजिक सेवा गर्नका लागि मन त हुने नै भयो । समाजसेवा गर्न तन मन र धन चाहिने रहेछ । हरेक मानिस सुखमय जीवनशैलीका लागि दिन रात दौडिरहन्छन् । समाजमा त्यस्ता मानिसहर पनि भेटिन्छन् । जो समाजका लागि दौडने गरेको पाईन्छ । र, जो समाज र देशका लागि दौडन्छन्, उनै मानिस महान हुन् । समाजका लागि अनवरत रुपमा दौडनेमध्येका एक महिला हुन्, अनिला कायस्थ । पछिल्लो समय समाजसेवाका क्षेत्रमा धेरै व्यक्ति–व्यक्तित्वहरू जोडिने क्रम बढेको छ । काभ्रेपलान्चोक जिल्लामा अनिला कायस्थ सुपरिचित नाम हो । बनेपा नगरपालिका वडा नं. ७ मा बसोबास गर्ने कायस्थ समाजसेवा गर्न निकै रुचि राख्नु हुन्छ । युवा अवस्थाको सुरुवात देखिनै सामाजिक सेवामा लाग्नु भएको उहाँले अनुकरणीय सामाजिक एवं मानवीय सेवा प्रदान गर्दै आउनुभएको छ स्व. पिता रामचन्द्र कायस्थ र स्व. माता चन्द्रदेवी कायस्थको छोरी हुन् अनिला कायस्थ । वास्तवमा सामाजिक सेवा के हो ? कसरी गर्ने ? भएकाले भन्दा नभएका धेरैले सामाजिक काम गरिरहेको पाइन्छ यस्तो हुनु कत्तिको सकारात्मक वा नकारात्मक हो ? यिनै बिषयमा रहेर हाम्रा सम्वाददाता अरबिन्द्र गौतमले समाजसेवी अनिला कायस्थसँग गरेको कुराकानी

 समाजसेवामा कसरी लाग्नुभयो ?

म सानो उमेर देखि नै सबैलाई सहयोग गर्नु पर्छ भन्ने भावनाको व्यक्ति हुँ । स्कुल जिबन देखी नै साथी भाइहरुलाई मैले सकेको सहयोग गर्दै आएको थिए । पछि बिस्तारै सामाजिक संघ संस्थाहरु सँग आबद्ध हुँदै आफुले जति सकिन्छ त्यति सहयोग गरिरहेको छु । बेसाहारा, टुहुरा बालबालिकाहरुलाई उद्दार गरेर सहयोग गर्ने गरेको छु । आर्थिक अभावका कारण गम्भीर स्वास्थ्य समस्या भएकाहरुलाई आर्थिक सहयोग सके जति गरेको छु । मेरो बुवा राजनितिक र सामाजिक जिम्मेवार व्यक्तित्व हुृनुहुन्थ्यो । उहाँको एक्लो सन्तान भएकोले होला म सामाजिक कार्यमा लाग्न मलाई पनि अझ बढी मोहीत बनाउदै आयो र त्यसैले समाजसेवा प्रति झन झन लालाहित बढ्दै गएको छ ।

०समाजसेवा गरेर तपाईलाई के मिल्छ ?

निस्वार्थ भावले समाजको हित वा भलाईका लागि गरिने सेवाले आत्मसन्तुष्टि र मेरो परिवारको राम्रो सस्कारको रुपमा लिन्छु । अरुको दुखमा, समस्यामा सहयोग गर्नु र समाजमा भएका समस्याको समाधान गर्नु नै मेरो आवश्यकता पुरा भएको अनुभव हुन्छ । त्यस्तै गरी आफु बसेको गाउँ, समाज, छरछिमेक वा वरपर सबैको हित, उन्नति र प्रगतिका निम्ती गर्नु पर्ने कार्यहरु मैले सके सम्म गर्ने गरेको छु । जहिले र जुनसुकै समयमा पनि तयार हुनेछु । यो नै मेरो खुशि र आत्मसन्तुष्टि हो ।

 समाजसेवा गर्नुको मुख्य उद्देश्य ?

सेवा गर्नु भनेको मेरो बुवाको चाहाना थियो र उहाँ पनि समाजिक तथा राजनितिक कार्यमा सक्रिय व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । त्यसैले मेरो पनि समाजसेवा गर्ने भावनाका साथ विभिन्न संघसस्था तथा व्यक्तिहरुलाई गएर आफुले सक्ने सहयोग गर्ने गरेको छु । उनीहरुलाई मेरो सानो सहयोगले कसैको जिवन पविर्तन हुन सकोस र कुनै संस्था या समुहले प्रगतीको लागि राहात पुगोस भन्ने उद्देश्यले समाजसेवा गदै आएको छु । मेरो बुवाको चाहाना र सभ्य मानव समाजको परिकल्पना हो भन्ने लाग्दछ ।

पछिल्लो समय असली समाजसेवी पछाडी परेको अवस्था छ नि ?

हाम्रो समाजमा विभिन्न प्रकारका मानिस हुँदा रहेछन् । कसैले असल काम गर्छन् भने कसैले नराम्रा काम गर्छन् । असल काम गर्नेहरु अरुको खुसीमा आफ्नो खुशी देख्दा रहेछन् । खराब काम गर्नेहरु दुःख दिन्छन् र अरुको दुःखमा आफ्नो खुसी देख्दा रहेछन् । समाज सेवा भित्र राजनिति हुनु सामाजिक संजालको गलत प्रयोग पनि हो फेरी समाज सेवा देखिन र अगाडी आउनको लागि गर्ने पनि हैन । त्यसैले यस्ता विभिन्न प्रकारका क्रियाकलपले असली समाजसेवीहरु पछाडी परेका हुन्।

तपाईले अहिलेसम्म कहाँ कहाँ सहयोग गर्नु भएको छ ?

बनेपा नगरपालिका रहेको धनेश्वर आधारभूत माध्यामिक विद्यालय पनौति, मुकतिनाथ मन्दिर (ठाडोबाटो) आजाद माध्यामिक विद्यालय बनेपा, मानव कल्याण समाज धुलिखेल, बाल मन्दिर माध्यामिक विद्यालय (धुलिखेल), चण्डेश्वरी मन्दिर (बनेपा), भिमसेन मन्दिर (शसी पानी) बनेपा, शिर मेमोरियल हस्पिटल (बनेपा) लाई सहयोग गरेको छु ।

वास्तवमा सामाजिक सेवा के हो ?

अरुको दुख, समस्यामा सहयोग गर्नु र समाजमा भएका समस्याको समाधान गर्नुलाई समाज सेवा भनिन्छ । समाजमा बसेपछि सरसहयोग, आपसी सम्बन्ध, एकता, लेनदेन हुनु पर्दछ । अरुलाई समस्या परेमा सहयोग गर्नु पर्दछ । समाज सेवा भनेको समाजमा रहेर मानवको सेवा गर्नु हो । यसको मतलब समस्यामा परेका मानिसहरूलाई मद्दत गर्नु हो । समाजको सामाजिक अवस्था सुधार गर्न व्यक्ति वा संस्थाले गर्ने सेवालाई ‘समाजसेवा’ भनिन्छ । यसले खाँचोमा परेका र पिडितहरूलाई मद्दत गर्ने जनाउँछ । यो स्वैच्छिक सेवा हो । समाजसेवाले गर्दा समाजको र देशको विकास हुन्छ । मनैदेखि आर्थिक भौतिक तथा नैतिक रुपमा खुल्ला मनले समाज प्रति सधै आफ्नो तर्फबाट हुन सक्ने साथ सहयोग खवरदारी गरि रहने सत्य र न्यायको लागि लडनु समाज सेवा जस्तो लाग्छ ।

 समाजसेवा गर्ने रहर हुदैमा समाजसेवा गर्न सम्भव छ ?

समाजसेवा गर्ने भन्ने कुरा मानिसले गर्छु भनेर मात्र हुदैन। जुन व्यक्तिलाई समाजसेवा गर्न आफ्नो भित्र आत्माबाट आउनु पर्दछ । मानिससँग पैसा छ भन्दैमा समाजसेवा गर्दछन् भन्ने हुदैन उसको आफ्नो भित्री मन देखि आउनु पर्दछ । त्यसैले समाजसेवा गर्न रहर हुदैमा समाजसेवा गर्न सम्भव हुन्छ जस्तो लाग्दैन । समाजसेवा गर्ने मानिसमा आफ्नो इच्छा वा चाहाना छ भने उसले जसरी पनि जुन ठाउँबाट नि आफुले सकेको जति अरुलाई सहयोग गर्न सक्छ ।

 समाजसेवा : पेसा कि चरित्र ?

मानिसको जीवनमा व्यस्तता बढेको छ । पहिलाको समयमा जस्तो मानिसको जन्मस्थान, कार्यस्थान र वासस्थान एकै स्थान नभई अधिकांशको फरक स्थानमा हुंँदै गएको छ । स्वयंसेवी भावना हाम्रो रगतमा छ र आम चरित्र हो । यो चरित्रलाई मानवीय उद्धार र सामाजिक उत्थानको पक्षमा उपयोग गर्न फरक पेसा र व्यवसाय गर्नुपर्छ अथवा समाजसेवालाई नै पूर्ण रूपमा अपनाउनु पर्छ भन्ने सोचाइ राखियो भने समाजसेवा नै पेसा हो भने यो गलत हो जस्तो लाग्छ । उता समाजसेवालाई नै मूलमन्त्र मान्दै राजनीतिमा होमिएका स्वयंसेवीहरू समेत पदमा जाने वित्तिकै आकर्षक तलब भत्ता र अनेक सुविधा लिने प्रचलन संस्थागत भएको छ । दान दिनु, अरूको सेवा गर्नु, मानव कल्याणमा केही न केही योगदान दिनु भन्ने हाम्रो परम्परा नै भएकोले मानव कल्याणको नाममा आह्वान हँुदा सानो प्रयत्नले पनि उल्लेख्य दान वा चन्दा सङ्कलन हुनु स्वाभाविक हो । त्यसैले मलाई समाजसेवा भनेको चरित्र हो भन्ने लाग्द छ ।

मध्यस्तकर्ता बनेर पनि सहयोग गर्ने प्रचल्न बढ्दै गएको छ यसमा तपाईको भनाइ ?

समाजसेवा गर्ने मानिसमा चाहाना मात्र भएर हुदैन । आर्थिक, सामाजिक र भौतिक वस्तुहरुको आवश्यक पर्दछ । सबै मान्छेहरु संग सम्पुर्ण हुन्छ भन्ने छैन । त्यसैले मानिसहरुमा समाजसेवा गर्ने इच्छा हुदा यसरी मध्यस्थाकर्ता भएर कार्य गर्न पनि सकिन्छ । समाजसेवाको नाममा विभिन्न प्रकारका नकारात्मक कार्यहरु फैलिएको छ । मध्यस्तकर्ता भएर समाजसेवा गर्ने जस्ता कुरा सबैको ठाउँमा सबैको पहुच पुग्दैन जिम्मेवार भएर गर्नु ठिक हो।

 सामाजिक सेवाका लागि आर्थिक श्रोत कसरी व्यवस्थापन गर्नु हुन्छ ?

सामाजसेवा गर्न आर्थिक मात्र हुनु पर्छ भन्ने छैन जस्तो लाग्छ । जुन मान्छेमा समाजसेवा गर्छु भनेर आफु भित्र हुनु आवश्क छ जस्तो लाग्छ, मैले गर्ने समाज सेवामा मेरो हैसियत अनुसारको गर्छु र यसमा मेरो घर परिवार सबैले साथ दिनु हुन्छ ।

 समाजसेवाबाट कतिको आत्मसन्तुष्टि मिलेको छ ?

समाजसेवा गर्दा मलाई सबै भन्दा धेरै आत्मासन्तुष्टि मिल्ने गरेको छ । मैले जीवनको ठुलो सन्तुष्टी नै यहीबाट पाएको छु । मेरो परिवार यसैमा खुशी छन् । समाजसेवा गर्दा सबै भन्दा धेरै आत्मसन्तुष्टि म भन्दा पनि मेरो पविार मिलेको छ

समाजसेवा कसरी गर्ने हो ? पुगीसरी भएपछि कि मध्यस्त बनेर हो ?

समाजसेवा कुनै पनि तरिकाबटा गर्न सकिन्छ । समाजसेवा गर्न अरुको देखासिकि गर्नु पर्छ भन्ने छैन । समाजसेवा गर्न आफुले सक्ने सहयोग गरेर वा अरुलाई साथ तथा सपोट गरेर पनि गर्न सकिन्छ । मान्छेले आफुले पुगीसरी आएर मात्र समाजसेवा गर्ने भन्ने हुदैन जस्तो लाग्छ मलाई जुन व्यक्तिलाई म समाजसेवा गर्छु भन्ने कुरा आफु भित्रबाट नै आउन पर्ने हुन्छ। समाजसेवा गर्न खाली सफा मन र जिम्मेवार हुनु जरुरी छ।

(दिल्ली बहादुर सिंह विद्युत नियमन आयोगका अध्यक्ष हुनुहुन्छ । प्रस्तुत छ, विद्युत विकाससँग सम्बन्धित रहि अध्यक्ष सिंहसँग भएको समसामयिक अन्तर्वाता)

यहाँ त विद्युत नियमन आयोगको प्रथम अध्यक्ष हुनुहुन्छ, आयोग गठन पस्चात यहाँको नेतृत्वकालमा जलविद्युत् परियोजना सञ्चालनमा सहजता हुने गरि के कस्ता कामहरु भएका छन् ?

आयोग आएपछि जलविद्युत् परियोजना सञ्चालनमा थप सहजीकरण भएको छ । पहिला अनुमान गरेअनुसार विद्युत् उत्पादन नभएमा कम्पनीहरुले पेनाल्टी तिर्नुपर्ने थियो, जुन कुरामा उनीहरुको गल्ती नै थिएन । अहिले त्यस्तो पेनाल्टी तिर्नुपर्ने व्यवस्था हटाएका छौं । पुर्नकर्जाको लागि पहल गरेर परियोजनाहरुलाई रुग्ण हुनबाट बचाएका छौं । आगामी दिनमा पनि जलविद्युत् क्षेत्रको विकासको लागि नियमन आयोग सहजीकरण गर्न तयार छ ।

२०४९ विद्युत् ऐन कस्तो रहेको पाउन सकिन्छ ?

२०४९ विद्युत् ऐनका कारण ऊर्जा क्षेत्रमा निजी क्षेत्रको उपस्थीति बढेको बताउदै नयाँ विद्युत् ऐनलाई पनि अझ बैज्ञानिक ढंगले अघि बढाउनुपर्ने छ । ३० बर्षको अवधीमा थुप्रै नयाँ प्रविधिहरु भित्रिएका छन् भने विद्युत विकासको क्षेत्रमा नविनतम अवधाणाहरु विकास भएका छन् । उर्जा सुरक्षा यसैगरि एकीकृत जल व्यवस्थापनको सवाल पनि टडकारो रुपमा उठदै आएको छ । यस्ता बिषयलाई समेटेर नयाँ विद्युत ऐन आउनुपर्छ । यसैगरि प्रसारण लाइनमा पनि निर्वाध रुपमा पहुँच पुग्नेगरि कानुनी व्यवस्था गर्नुपर्नेछ ।

संसद्मा विचाराधिन ‘विद्युत् विद्येयक, २०८०’ लाई निजी क्षेत्रमैत्री र लगानीमैत्री बनाउनुपर्ने आवाज उठदै आएको छ, यसमा यहाँको राय के छ ?

ऊर्जा व्यवसायी तथा सरोकारवालाहरुले ‘विद्युत् विद्येयक, २०८०’ लाई ‘विद्युत् ऐन, २०२९’ भन्दा प्रगतिशिल, निजी क्षेत्रमैत्री र लगानीमैत्री बनाउनुपर्ने आवाज उठदै आएको छ । विद्युत् प्रसारण लाइनलाई व्यवसायीक रुपमा निर्माण तथा सञ्चालन गर्न निजी क्षेत्रलाई खुला गर्ने भन्ने पनि कुरा आएको छ । संसद्मा विचाराधिन ‘विद्युत् विद्येयक, २०८०’ बाट यसलाई समाधान गर्न सक्नुपर्छ । हाल विद्येयक पुर्वाधार विकास समितिमै छलफलको चरणमा छ । निजी क्षेत्रले पनि प्रसारण लाइन निर्माण तथा सञ्चालन गर्न पाउने गरि विधेयक संसोधन हुन जरुरी छ । विदेशीलाई भन्दा स्वदेशी निजी क्षेत्रलाई पहिलो प्राथमितामा राख्नुपर्छ । अहिले जलविद्युत् क्षेत्रमा लाखौ जनताको शेयर लगानी रहेको अवस्थामा यो निजी क्षेत्रको मात्रै सवालको बिषय पनि होईन । त्यसैले यसमा साझा दृष्टिकोण बनाएर अघि बढ्नु पर्छ भन्ने मेरो मान्यता हो ।

नेपालका ड्याममा जम्मा हुने पानीबाट लाभ लिन सकिने अवस्था कत्तिको छ ?

यो सम्भावना भएको बिषय हो । नेपालका ड्याममा जम्मा हुने पानीबाट लाभ लिने छिमेकी मुलुकबाट पनि पैसा असुल गर्न सक्नुपर्छ । हामीले यहाँ ड्याम बनाउँदा त्यसको फाइदा छिमेकी मुलुकहरुलाई पनि हुन्छ । हामीले आफ्नै देशका नागरिकलाई सिँचाई सुविधा दिदाँ त पैसा लिन्छौ, भने छिमेकीलाई ड्याममा जम्मा हुने पानी निःशुल्क दिने भन्ने कुरा आउँदैन । त्यसैले यसमा फाईदा छ ।

नेपाल–बंगालदेश डेडीकेटेड प्रसारण लाइन बनाउनुपर्ने आवश्यकता कत्तिको देख्नु हुन्छ ?

यो नितान्त आवश्यक छ । नेपाल–बंगालदेश डेडीकेटेड प्रसारण लाइनसँगै बंगलादेश, चीनको तिब्बत, भारत, भुटान लगायतका देशको विद्युतीय पुर्वाधारलाई अन्तरआवद्ध गर्ने गरि नेपाल अघि बढ्नुपर्छ नै । यसो हुन सक्यो भने भविस्यमा हाम्रो विद्युत त्यसै खेर जादैन । अर्को कुरा हामीले बिमस्टेक मुलुकमा विक्रि गर्न सोहि मुलुकसम्मको ट्रान्समिसन कनेक्टिभिटीको विकास गर्न सार्क ग्रिड वा बिमस्टेक ग्रिड बनाउने जस्ता गहन र अति महत्वपूर्ण कार्यका लागि आयोगले सकृयतापूर्वक काम गरेको पनि छ । उक्त मुलुकका सरकार र नियामक निकायहरूको कैयौं वर्षहरू देखिकै ठुलो भूमिका भई नै राखेको अवस्थामा नेपालमा भर्खर स्थापित विद्युत नियमन आयोगले अत्यन्तै तिव्रताका साथ सो कार्यमा सहभागी भई राख्नुलाई सरोकारवालाहरुले राम्रो मानेको पाएका छौँ ।

दक्षिण एसियालाई लक्षित गरी विद्युत व्यापारमा फडको मार्दै लाभ हासिल गर्ने सम्भावना कत्तिको देख्नुहुन्छ ?

हामीले विद्युत व्यापारमा लाभ हासिल गर्ने भनेकै दक्षिण एसियालाई लक्षित गरेर नै हो । र यसको प्रचुर सम्भावना पनि छ । जस्तो कि नेपालले बंगलादेश, भुटान, सिक्किम, उत्तर पुर्व भारतको अरुणान्चल प्रदेश, पश्चिम बंगाल, उत्तर प्रदेश र विहारलाई पुग्ने स्टेशन सिक्किमबाट २० देखी २५ किलोमिटर वर रहेको रहमुमा बनाउनुपर्छ अथवा नेपालबाट केबल २६ किमीको दुरीमा रहेको बंगलादेशको टिटौलिया भन्ने ठाउँमा पनि बनाउन सकिन्छ । यसलाई पुली स्टेशनका रुपमा विकास गर्नुपर्छ । यसो हुँदा जुन क्षेत्रमा विद्युत उत्पादन बढी हुन्छ त्यस क्षेत्रले विद्युत आवश्यक पर्ने क्षेत्रलाई विद्युत पुग्न सक्ने भई दक्षिण एसियामा विद्युत व्यापारमा सहजीकरण हुन्छ । यसैलाई केही बर्षमा पूर्णरुपले कम्प्युटर स्वचालित पावर पुलको विकास गरेमा हामीले विद्युतको व्यापारमा फडको मार्न र नेपालले फाईदा लिन सक्छ ।

ग्रिड कोड २०८० ले विद्युत विकासमा मार्ग प्रशस्त गर्नेमा कत्तिको विश्वस्त हुने ठाउँ छ ?

विद्युत व्यापारलाई सहजीकरण गर्ने एउटा महत्वपूर्ण आधार हो ग्रिड कोड २०८० । पूर्वाधार निर्माणका लागि नेपाल इलेक्ट्रिसिटी ग्रिड कोड २०८० अषाढमा जारी भैसकेको छ । व्यापार गर्न सहज होस् भनेर नै यो जारी भएको हो । हाल देशमा नभएको ७६५ के। भि को ट्रान्समिसन लाइन बनाउन पनि ग्रिड कोडले मार्ग प्रशस्त गरेको छ ।

सरकार र आयोगको नीतिले निजी क्षेत्र कत्तिको उत्साही भएको पाउनु भएको छ ?

सरकारले ल्याएको नीति र आयोगले लिएको नीतिकै कारण ऊर्जामा निजी क्षेत्रको उपस्थीति बढेको छ, यसमा दुई मत नै छैन् । विगतमा भएको सरकारी नीतिगत व्यवस्थाका कारण निजी क्षेत्र अहिले यो स्थानमा आएको हो । सरकार र निजी क्षेत्र मिलेर नै विद्युत विकास संभव छ भन्ने हामीले बुझेका छौँ । आगामी दिनमा पनि आयोग निजी क्षेत्रलाई सहयोग गर्दै अगाडि बढनेछ । निजी क्षेत्रको उपस्थीति बिना ऊर्जा क्षेत्रको विकास सम्भव छैन् भन्ने हामीले बुझेका छौँ । अब निजी क्षेत्रलाई विद्युत् व्यापार र प्रसारणमा पनि खुला गर्नुपर्छ भन्ने आवाज पनि उठदै आएको छ, आयोग यसमा पनि गम्भिर छ । नेपाल सरकार लगानीकर्ता प्रति लचिलो छ भन्ने सन्देश प्रवाह भएकै कारण नेपाल लगानी सम्मेलनमा विश्वभरबाट उत्साहजनक उपस्थिती सम्भव भएको हो । त्यसैले निजी क्षेत्रका स्वदेशी, विदेशी लगानीकर्ता सबैले ढुक्कले लगानी गर्ने माहौल माझ फाईदा लिने अवसर पनि छ भन्ने कुरा राख्न चाहन्छु ।

यहाँको कार्यकालमा भएका महत्वपुर्ण उपलब्धीहरु के के छन् भन्ने लाग्छ यहाँलाई ?

मेरो कार्यकालमा जलविद्युत संबन्धी ऐन, नियम तथा नीति निर्माणका क्षेत्रमा महत्वपुर्ण उपलब्धीहरु हासिल भएको अनुभव गरेको छु । यस अवधिमा ५ एम्पियरबाट विद्युत प्रयोग गर्ने निम्न आय भएका उपभोक्ताहरुलाई मासिक २० युनिटसम्म निशुल्क विद्युत दिने र समग्र उपभोक्ताको मासिक महसुल दरमा सरदारमा १.०४% ले घट्ने गरी आयोगले उपभोक्ता विद्युत महसुल दर निर्धारण गरी उपभोक्ताको हित संरक्षण, उपभोक्ता विद्युत महसुल तथा विद्युत खरिदबिक्री दर निर्धारणको निर्णय लिनु अघि उपभोक्ता तथा सरोकारवालाको राय, सुझाव तथा प्रतिक्रिया लिन सार्वजनिक सुनुवाई निर्देशिका जारी गरी सार्वजनिक सुनुवाई गर्ने परिपाटीको विकास भएको छ । त्यस्तै १० मेगावाटभन्दा कम क्षमताका साना जलविद्युत आयोजनाहरुबाट सुख्खा यामका महिनामा उत्पादन हुने विद्युतको परिमाणको पूर्वानुमान (एभाइलेबिलिटि डिक्लेरेसन) एक महिना अघि नै पेश गर्नुपर्ने र सो नमिलेको खण्डमा नेपाल विद्युत प्राधिकरणलाई जरिवाना तिर्नु पर्ने व्यवस्था भएकोमा एक हप्ता अगाडी मात्र पनि जुनसुकै प्रतिशतसम्मको उक्त समयको जलवायु सम्बन्धी तथ्याङ्कको आधारमा पूर्वानुमान गरी ने.वि.प्रा. पठाउन सकिने प्रावधानको व्यवस्था, निर्माणका क्रममा लिएको ऋणको सावाँ ब्याज दुवै तिर्न नसक्ने अवस्थामा पुगेका रुग्ण जलविद्युत आयोजनाहरुलाई पुर्नकर्जा सुविधाका लागि नेपाल सरकार, ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिंचाई मन्त्रालय एवम् नेपाल राष्ट्रबैंकसँग आवश्यक समन्वय गरी ३% ब्याजदरको पुर्नकर्जा सुविधा उपलब्ध गराउन भूमिका निर्वाह, नेपाल सरकारलाई राय उपलब्ध गराउने सम्बन्धमा विद्युत विधेयकमा ऊर्जा, जलस्रोत तथा सिँचाई मन्त्रालयले राय माग गरेकोमा आयोगको निर्णयानुसार समयमै राय उपलब्ध आदी रहेका छन् ।

० नेपाली गीत संगीत क्षेत्रमा लागेको कति भयो ?
अब ठ्याक्कै यति नै भयो त कसरी भन्नु अव सानै उमेर देखी गायनमा रुचि राख्थें । स्कुलहरुमा हुने सांस्कृतिक क्रियकलापहरुमा पनि सरिक हुने गर्दथे । गुन गुनाउने वानी सानै देखी भएपनि औपचारिक रुपमा नेपाली गीत संगीत क्षेत्रमा प्रवेश गरेको करिव १२ वर्ष जती भयो ।

० नेपाली गीत संगीत क्षेत्रमा सक्रिय रहि रहन कत्तिको सहज छ ?
नेपाली गीत संगीत क्षेत्रमा रहन सजिलै छ भन्नु पर्छ अव सुरुवातीमै त कसरी हुन्छ आफ्नै लगानी मिहेनत र यसैलाई आफ्नो जिवन यापनको रुपमा प्रयोग गर्नु पर्दा समस्याहरु त आउछन् नै तर विस्तारै यसैलाई आफ्नो जिन्दगी अथवा गीत संगीत क्षेत्रनै आफ्नो जिवन ठानेर अथक मिहेनत गर्यो भने मलाई लाग्छ राम्रै आर्जन गर्न पनि सकिन्छ धेरै राम्रो नगर्न सकेपनि मिहेनत गर्ने मान्छे भोको मर्नु पर्दैन जस्तो लाग्छ मलाई । दर्शक श्रोताहरुलाई मनपर्ने श्रृजनाहरु बजारमा ल्याउन सक्यो भने नयाँ नयाँ प्रविधि अनुसार आफुलाई परिमार्जन अगाडी बढाउन सक्यो भने यो क्षेत्रमा स्थापित हुन सहजै छ जस्तो लाग्छ । र अहिलेको प्रतिष्पर्धात्मक बजारसंग प्रतिष्पर्धा गर्नुपर्दा र नयाँ नयाँ प्रविधिसंग काँधमा काँध मिलाएर हिड्नु पर्दा असहज वातावरणको सामना गर्नु पर्ने रहेछ तर पनि मिहेनतले प्रतिफल पनि दिन्छ जस्तो लाग्छ मलाई ।

० लगानीको हिसावले यो क्षेत्र सुरक्षित छ जस्तो लाग्छ र तपाईलाई ?
लगानीको हिसावले भन्ने हो भने अहिले पहिलेको तुलनामा निक्कै सुरक्षित छ जस्तो लाग्छ मलाई किन भने विश्वप्यापी रुपमा अहिलेको डिजिटल प्रविधिको अधिकतम प्रयोग र त्यसवाट प्राप्त हुने रोयल्टी, कपीराईट सेयर लगायतले पनि कलाकारहरुलाई आर्थिक रुपमा मजबुद समेत बनाएको छ । अब हामीले हाम्रा गीतहरुलाई विश्वस्तरिय गुणस्तरमा लैजान उच्चतम प्रविधि र दक्ष प्राविधिकहरुको प्रयोग गर्न सकियो भने पक्कै पनि अझ हाम्रो बजारलाई बढाउन सक्छौ । यसले दर्शक तथा श्रोताहरुलाई क्वालीटीका गीतहरु प्रस्तुत गर्न सक्छौ । हामीले दर्शक तथा श्रोतहरुकोे मुड विचार गरेर क्वान्टिटीलाई पनि बढाउन सक्छौ । आम रुपमा गीत संगीत मन नपराउने मानिसहरु विश्वमा विरलै होलान त्यसैमा पनि आफ्नो फ्यानहरुको लागि नयाँ नयाँ स्वादमा हामीले गरेका श्रृजनालाई बजारमा ल्याउन सक्यौं भने उहाँहरुलाई निरन्तर मनोरञ्जन दिई रह्यौ भने र प्रतिफलमा उहाँहरुको माया पाई राख्र्यौ फिडब्याक पाईनै राख्यौं भने पक्कै पनि लगानी डुब्दैन जस्तो लाग्छ । र यो कुरामा अन्य श्रष्टाहरुले पनि सहमती जनाउनु हुन्छ ।

० तपाईलाइ एउटा गायकको रुपमा स्थापित हुन कत्तिको सहज भयो ?
मनको कुरा भन्नु पर्दा गायकको रुपमा मलाई यो क्षेत्रमा स्थापित हुन मलाई कहि कतैबाट पनि असहज भएन । साधना बिना त कसरी सफल भईन्छ र त्यसकारण साधना त मैले जसरी पनि गर्नै पर्ने थियो र त्यसको लागि मैले कडा मिहेनत पनि गर्नु पर्यो, त्यो मैले आजको दिनमा पनि निरन्तर गरिनै रहेको छु । तर मैले यति भनिरहँदा मलाई ब्याक सपोर्टको पनि आवश्यकता थियो त्यो आवश्यकता मेरो बुवा आमाले पुरा गरिदिनु भयो मलाई यस क्षेत्रमा स्थापित सजिलो नै भयो । मेरो गायक बन्ने चाहानालाई पुरा गर्नको लागी मेरो आमा बुवाको पनि ठुलो साथ छ । साथमा मेरो गीतहरुलाई दर्शक तथा श्रोताहरुले मन पराईरहनु भएको छ यसले गर्दा मलाई थप उर्जा मिल्दै गएको छ । भविष्यमा पनि म निरन्तर रुपमा पक्कै पनि नयाँ नयाँ श्रृजनाहरुलाई श्रोताहरुमाझ ल्याउने छु । म यो पेशालाई निरन्तर रुपमा सक्रिय रहँदै आईरहेको छु र निकट भविश्यमा पनि म यसै क्षेत्रमा सक्रिय रहि नै रहनेछु । साथै मलाई साथ दिने अन्य श्रष्टाहरुमा विपिन किरण दाई, नारायण सुवेदी सर मेरा मामा डा. मुकुल उपाध्यायलाई पनि मैले भुल्नु हुदैन उहाँहरुको पनि मेरो जिवनमा ठुलो हात रहेको छ र आशा छ आगामि दिनहरुमा पनि मलाई माया र हौसला प्रदान गरिनै रहनु हुनेछ ।

० विश्वव्यापी रुपमा विकशित भएका प्रविधिहरु विषेश गरी विभिन्न अडियो प्ल्याटफर्महरुको वारेमा नेपाली गीत संगीत क्षेत्रमा काम गर्नेहरु जानकार छैनन् भनिन्छ के तपाई जानकार हुनुहुन्छ ?
यो कुरामा सत्यता छ भन्छु म, प्रविधिको विकासमा हाम्रो मुलकमा केही ढिलो ढिलो नै छ । यद्यपी पिछल्लो युवा पुस्ता पहिलेको तुलनामा प्रविधिमा निकै अगाडी बढेको पाउन सक्छौं । किन भने अहिलेको समय पहिलेको तुलनामा निकै नै अघि बढेको छ । हाल प्रयोगमा आएका विभिन्न प्रकारका डिजिटल प्लेफर्महरुको प्रयोगको बारेमा सबैलाई जानकारी नहुन पनि सक्छ तर धेरै कलाकारहरु पछिल्लो समय ती प्लेटफर्महरुका साथै समाजिक सञ्जालहरुका बारेमा जानकार हुदै गैरहेका छन् जस्तो लाग्छ । अव मेरो हिसावमा म त आईटी कै विद्यार्थी भएकोले पनि डिजिटल प्लेटफर्मका साथै विभिन्न सामाजिक सञ्जालहको बारेमा मलाई धेरै कुराहरुको जानकारी छ । पछिल्लो समय विश्वव्यापी रुममा विकसित भएको अडियो प्ल्याटफर्महरु सहित विभिन्न समाजिक संञ्जालहरुवाट आफ्ना श्रृजनाहरुको प्रयोग बापत प्राप्त हुने रोयल्टी तथा आर्थिक साझेदारीले पनि आम कलाकारहरुलाई उत्साहित बनाउँदै गएको छ । साथै यस विषयमा जानकारी नभएका कलाकार साथीहरुलाई पनि आफ्नो लगानी सुरक्षित गर्न सक्ने एक महत्वपुर्ण क्षेत्र अडियो प्ल्याटफर्महरु र सामाजिक सञ्जालहरुको बारेमा पनि जानकारी गराउदै उनिहरुलाई पनि हामी प्रविधिसंग जोड्न सक्यो भने हामी सवैलाई फाईदा पुग्ने नै छ ।

० पछिल्लो समय ब्क्ष् (एआई) को कारणले राम्रा गायक गायिकाहरुलाई समस्या पर्ने अवस्था छ भनिन्छ के लाग्छ तपाईलाई ?
एआईले गर्दा राम्रो गायक गायिकाहरुमाथी प्रभाव परेको कुरा अति गम्भिर कुरा नै हो । तर एआईले मनोरञ्जन क्षेत्रमात्रै हैन अन्य क्षेत्रमा पनि अझ झन बढीनै प्रभाव पार्ने सम्भावना देखिएको छ । यसको तुलनामामा हाम्रो क्षेत्र अझ सुरक्षित छ जस्तो लाग्छ किन भने हाम्रो क्षेत्र मनोरञ्जनको क्षेत्र भएको हुनाले यस क्षेत्रमा लाग्ने श्रष्टा तथा सर्जकहरुलाई आफ्ना श्रृजनाहरुलाई उत्पादन गर्नको लागि एआईले केही मद्धत पुर्याउन सक्छ जस्तो लाग्छ किन कि प्रविधिलाई हामीले सहि तरिकाले प्रयोग गर्न जान्यौ भने हामीलाई आधुनिक जमानामा आफुलाई अपडेट गर्न र नयाँ नयाँ कुराहरुसंग अपग्रेट हुन पनि सहज हुनसक्छ जस्तो लाग्छ । गीत संगीतपाई पनि मान्छेले नै जन्माउछ र एआईलाई पनि मान्छेले नै जन्माएको हो भने यी दुईटाको विचमा समस्या भन्दा पनि समाधान खोज्यौ भने हामीलाई बेफाईदा हुदैन भन्ने मलाई लाग्छ । अन्तराष्ट्रिय कलाकारहरुले एआईलाई फाईदाको रुपमा प्रयोग गरिरहेका छन् भने हामीले पनि फाईदाको लागि यसलाई प्रयोग गर्ने तर्फ जानु पर्छ र नयाँ आउने पुस्ताका कलाकारहरुलाई एआइको बेफाईदा भन्दा पनि फाईदाको विषयमा यसले गर्ने सहयोगको विषयमा कुरा गर्नु पर्छ । जुनसुकै कुराको राम्रो र नराम्रो पक्ष हुन्छ तर हामीहरुले राम्रो पक्षलाई लिने हो जस्तो लाग्छ ।

० गीत गाएर नै नेपाली गायक गायिकाहरुले आफ्नो जीवन धान्न सक्छन् जस्तो लाग्छ ? तपाइको अवस्था चाँहि के छ ?
गायक गायिकाहरुको उदेश्य भनेको गीत संगीत मान्नु हुन्छ उहाँहरुको गोल भनेकै राम्रो गीत निकाल्ने हो आफ्नो फ्यानहरुलाई मनोरञ्जन दिनेनै हो र नयाँ नयाँ श्रृजनाहरुलाई मनै देखि ल्याउनु भएको छ भने पक्कै पनि त्यो सफल हुन्छ नै । हडवडीले केही काम सफल हुदैन विस्तारै गर्ने एक दम मिहेनतले गर्ने हो भने केही समय त लाग्ला तर पनि एक दिन पक्कै सफल हुने नै छ । तर एकै पटक खहरे उर्लेजस्तो गरेर आउने र चाँडै नै प्रतिफल खोज्न थाले भने त त्यो असफल पनि हुन सक्छ र चाँडै पलायन हुने अवस्था आउन सक्छ । आफ्नो साधनामाथी विश्वास गर्नुभयो भने त्यसले एक दिन सफलता दिलाउने छ नै । मैले माथीनै नै उल्लेख गरिसके हामीले आफ्नो साधनालाई निरन्तरता दिने र हामीवाट उत्पादित गीतहरुलाई विश्वव्यापी रुपामा डिजिटाईजेशन गराउने तथा विभिन्न अडियो प्लेटफर्महरुमा अपलोड गर्ने हो भने त्याहाँवाट प्राप्तहुने रकमवाट हामीले आफ्नो जीवन धान्ने मात्रै हैन राम्रो आर्थिकोपार्जन गर्न पनि सक्छौ ।

० तपाईले त नेपालीको अलावा हिन्दी गीतहरु पनि गाउनु भएको छ, अलिकती अन्तराष्ट्रिय भाषामा गीत गाउँदाका अनुभवहरु बताउनुस न ?
मलाई गीत संगीतले नै यो पोजिसनमा पुर्याएको छ । सुरुवाती वर्षहरुमा मलाई गीतसंगीत क्षेत्रमा टिकिरहन आफ्नै खर्च अथवा आफ्नै लगानी गर्नुपरेको थियो तर विस्तारै मैले यसैलाई आफ्नो पेशा बनाउदै लिएर गएँ र अहिले मलाई एकातिर चाहेको कुरा गर्न पाए अथवा श्रोताहरुलाई मनोरञ्जन दिन सके भने अर्को तिर यसबाट मलाई राम्रै आम्दानी पनि भईरहेको छ । म पेशागत रुपमा स्थापित गायक हुँं स्वर दिए बापत मैले आफ्नो पारिश्रमिक लिने गर्दछु भने कतिपय अवस्थामा आफुलाई ईच्छा भयो भने लगानी पनि गर्ने गर्दछु । हाल सम्मका मेरा सबै गीतहरुलाई श्रोताहरुले माया गरिदिनु भएको छ ।
अव अन्तराष्ट्रिय भाषाहरुमा भन्नु पर्दा मैले केही विदेशी गीतहरुमा पनि स्वर दिने मौका पाएको थिए । त्यसमध्य पनि मलाई मन परेको गीत भने मैले स्वर दिएको हिन्दी गीत “जिना अभि बाँकी हे” ईम्तिायाज अलिद्धारा निर्देशीत यो गीतमा बलिउडका प्रख्यात गायक सोनु निगम, बाल गायक याजव गागका साथमा मेरो पनि स्वर रहेको छ यसको लागि मेरो आवाजलाई योग्य ठानेर मलाई बलिउडमा मौका दिनुहुने बरुण गुप्ता सर, ईम्तिायाज अलि सर र सोनु निगम सरलाई पनि धन्यबाद दिन चाहान्छु किन कि उहाँहरुले मलाई हिन्दी गीतहरुमा स्वर भर्ने मौका दिनु भएपछि अहिले मेरा तिन ओटा हिन्दी गीतहरु पाइपलाईनमा रहेका छन् छिट्टै श्रोतामाझ ल्याउने तयारी भईरहेको छ ।
अन्तराष्ट्रिय भाषामा गीत गाउँदाको अनुभव अली फरक हुँदोरहेछ यस मानेमा की भाषाको विषयमा अलि सम्वेदनशील हुनु पर्ने र डिस्कन मिलाउन अलि साधनाको जरुरी पर्ने एक महत्वपुर्ण पाटो हो यद्यपी अव म्युजिक भनेको त म्युजिक नै भइहाल्यो विश्वव्यापी रुचाईएको विषय म्युजिकलाई त कुनै भाषा चाहिदैन भन्ने कुरा सबैलाई थाहै छ ।

० अन्त्यमा आम नेपाली दर्शक एवं श्रोताहरुलाई के भन्न चाहानु हुन्छ ?
अन्यमा विषेश गरेर नेपाली दर्शक तथा श्रोताहरु नै नेपाली गीत संगीतका सहि निर्णायक हुनुहन्छ तपाईहरुले माया गरिदिए पछि मात्रै गीत संगीतमा अझै चार चाँद लाग्ने हो । तपाईहरुले मनपराई दिनु भयो भने तपाईहरुले नेपाली गीत संगीतलाई सुनिदिनु भयो हेरी दिनुभयो भने मात्रै एउटा कलाकारलाई प्रोत्साहन हुने गर्दछ । तपाईहरुले पोजेटिभ फिडब्याक दिनुभयो भने मात्रै एउटा कलाकारलाई अझै मिहेनत गर्ने अझै राम्रो गर्ने हौसला मिल्ने हुनाले नेपाली गीत संगीतलाई माया गरिदिनुस र नेपाली कलाकारहरुलाई पोजेटिभ फिडव्याक दिई राख्नुस भन्न चाहान्छु ।

(नेपालबाट हरेक दिनजसो रोजगारीको नाममा विदेशिने हजारौं नेपाली युवाहरु छन्। ती युवाहरु देशमा उचित वातावरण तथा रोजगारी नपाएको कारण विदेशिन बाध्य छन्। त्यसरी रोजगारीको लागि विदेशिने युवाहरु काममा धेरैजसो अदक्ष हुने गरेका छन्। जसको कारण विदेशको रोजगारीमा नेपाली युवाहरुले राम्रो काम पाउन सकेका छैनन्। अदक्षताको कारण विदेशमा धेरै कठिनाइ भोग्नुपर्ने बाध्यता रहेको छ। यो बाध्यताबाट मुक्त गर्ने र गराउने कार्यमा गैरआवासिय नेपाली संघमा लामो समयदेखि नेपाल र नेपालीको हक, हित र अधिकारको लडाई लड्दैआएका गणेश केसीले विदेशमा अदक्ष नेपाली होइन, दक्ष नेपाली भन्ने नारा नै वोकेर आसन्न गैरआवासिय नेपाली संघको निर्वाचनमा होम्मिएका छन्। एनआरएनको आगामी कार्यकाल २०२३–२५ का लागि उपाध्यक्षमा अष्ट्रेलियाबाट गणेश केसीले उम्मेदवारी घोषणा गरेका छन्। उनै गणेश केसीसंगको आसन्न गैरआवासीय नेपाली संघ को चुनावी एजेन्डाको विषयमा भएको संक्षिप्त कुराकानी)

तपाईको चुनावी एजेन्डा के छ ?

मेरो मुख्य चुनावी एजेन्डा नै अदक्ष नेपालीलाई दक्ष नेपाली बनाएर विदेशमा नेपालको शान र गौरव बढाउने हो । त्यसका लागि नेपालका सातै प्रदेशमा नेपालीहरुलाई दक्ष बनाउने गरि व्यवसायिक सीप तालिम केन्द्र स्थापना गर्नेछु। त्यसको अलावा रोजगारीको सिलसिलामा विदेश जाँदा अपनाउनुपर्ने सबै कार्य तथा प्रकृयाको निःशुल्क परामर्श दिने देखि देश विकासमा विदेशमा सिकेका र जानेका सिपलाई नेपालको विकासमा लगाउने मेरो प्रमुख योजना छ ।

विदेशमा रहेका नेपालीहरुको लागि के कस्तो योजना छ ?

विश्वभर छरिएर रहेका नेपालीहरुको दुःखसुखमा साथ दिने कार्य हिजोका दिनमा पनि गरेको थिए र आजको दिनमा पनि गर्दैछु, भोलिका दिनमा पनि गर्नेछु। विश्वभर छरिएर रहेका नेपालीहरुलाई कुनै कारणवाट कहीँकतै समस्या परेमा त्यसको समाधान गर्ने र गराउने मेरो अर्को प्रमुख प्रतिबद्धता पनि रहेको छ। विदेशमा कुनैपनि नेपालीलाई कुनैपनि प्रकारको समस्या नहोस् भनेर निरन्तर कार्यगर्दै जानेछु ।

तपाईलाई सटकटमा चिनाउनु पर्दा कसरी चिनाउनु हुन्छ ?

मैलै सन् १९९५ देखि अस्ट्रेलियालाई कर्मभूमि बनाउदै आएको छु । सन् २००१ मा एनएडिएफको नेतृत्व गर्दै सामाजिक सेवामा लाग्दैआएको पनि छु। त्यसपछि, सन् २००५ मा एनआरएनए संस्थापक साधारण सदस्य हुँदै सन् २००७ –२००९ को कार्यकालमा एनआरएनए अष्ट्रेलियाको कार्यकारी सदस्य, सन् २००९–२०११ मा उपाध्यक्ष र सन् २०११–२०१३ मा एनआरएनए अस्ट्रेलियाको अध्यक्ष २०१३–२०१५ मा अन्तराष्ट्रिय समन्वय परिषद् ९आइसिसी सदस्य९ २०२१–२०२३एनआरएनए आईसीसीका उपमहासचिव हुदै हाल एनआरएनए व्यावसायिक शिक्षा ग्लोबल कमिटीका प्रमुखमा छु।

तपाईको थप परिचय ?

अस्ट्रेलियाबासी नेपालीहरुको विश्वास जित्दै मत परिक्षणबाट आफूलाई एनआरएनए भित्र स्थापित गर्न सफल भएको छु। मेरो कार्यकालमा महापुराणबाट संकलित एक करोड पचास लाख बराबरको सामाजिक कल्याणकारी कोषको स्थापना गर्दै नेपाली समुदायको लागि ठूलो योगदान दिएको कुरा कसैबाट पनि छिपेको छैन् । त्यस्तै, सातौ ओशिनिया क्षेत्रीय सम्मेलन भब्य र सभ्य रुपमा सिड्नीमा सम्पन्न गराउँदै एनआरएनएले अगाडि बढाएको हाईड्रो कलेक्टिभ इनभेष्टमेन्ट अन्तर्गत २७ करोड रुपैयाँ अस्ट्रेलियाबाट संकलन गर्न पनि सफलता प्राप्त गरेको छु। यसमा मलाई गौरव छ। सो क्रममा एनआरएनएको भवन निर्माणको लागि आर्थिक संकलन अभियान अगाडि बढाउन मलाई आसिनिया क्षेत्रको संयोजकको जिम्मेवारी दिईएको थियो । एनआरएनएको केन्द्रीय भवन निर्माणको लागि ओसेनिया क्षेत्रको जिम्मेवारी आएसँगै मैले अह्रोरात्र खटिदै भवन निर्माणमा २ करोड रुपैयाँ संकलन गर्न सफल भए । त्यसैगरी मलेसियामा सामाजिक कल्याणकारी कोष स्थापनाको लागि भएको आर्थिक सहयोग संकलन अभियानमा करिव १ करोड रुपैयाँ जम्मा गर्न पनि सफल भए । एनआरएनएको भवन निर्माण, नेपालमा भूकम्प, नाकाबन्दी र कोरोना महामारीमा मैले मातृभूमिमा सेवा गर्ने कार्य गरेको पनि कसैबाट छिपेको छैन्। कोरोना महामारीमा विभिन्न स्वास्थ्य सामाग्री सहयोग र कोभिड कोषमा रकम जम्मा गर्ने जस्ता मानवीय कार्यमा म कहिले पनि पछि हटिन।

विदेशमा विपतमा परेका नेपालीका लागि तपाईको कार्य योजना के कस्तो छ ?

विदेशमा विभिन्न कारणले विपतमा परेका नेपालीहरुलाई सक्दो सहयोग गर्ने र गराउने तथा उनीहरुको लागि उचित व्यवस्था गर्न र गराउने महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्दैआएको छु। रोजगारीको सिलसिलामा कहीँकतै कुनै मुलुकमा समस्यामा परेका नेपालीहरुलाई सहयोग गरेर नेपालसम्म लाने व्यवस्था गर्ने कार्य गर्दैआएको छु। त्यस्तै, विदेशमा बेपत्ता भएका नेपालीहरुको खोजी गरेर उनीहरुको उद्धार गर्ने कार्यलाई पनि निरन्तरता दिने कार्य गर्नेछु। देशको इज्जत एबं गौरव बढाउने र कीर्तिमान कायम गर्ने, नेपालको पर्यटन प्रबद्र्धनमा सक्रियताका साथ अगुवाई र नेतृत्व गर्ने, नेपाली उत्पादनको अन्तर्राष्ट्रिय बजार प्रबद्र्धन गर्न महत्वपूर्ण भुमिका निर्वाह गर्ने, नेपालको सामाजिक,आर्थिक,रूपान्तरणका लागि आर्थिक, बौद्धिक र प्राविधिक लगानी जुटाउने लगायतका धेरै कार्य योजनाहरु मेरो छ।

अन्त्यमा के भन्नुहुन्छ ?

लामो समयदेखि गैर आवासीय नेपालीका हक अधिकारकालागि विभिन्न संगठन तथा मञ्चमार्फत सक्रिय संघको वर्तमान उप महासचिवको हैसियतले अष्ट्रेलियामा रहेर आफूले सिकेको ज्ञान, शिप र अनुभवलाई नेपाल र गैरआवासीय नेपालीको हक अधिकार तथा आर्थिक समृद्धि लागि प्रयोग गर्दैआएको छु। मैले बटुलेको अनुभव र अग्रजको संयोजनका आधारमा केन्द्रीय उपाध्यक्षमा उम्मेदवारी दिएर संघलाई अर्को उचाइमा पुर्‍याउने मेरो प्रमुख उद्देश्य हो ।

काठमाण्डौ– नेपाली चलचित्र क्षेत्रमा आफ्नो छुट्टै पहिचान बनाइसकेका नायक हुन् पुष्ट बहादुर घिमिरे । घिमिरेले हालसम्म आधा दर्जन वढि सफल चलचित्रमा काम गरिसकेका छन् । नायक घिमिरे यतिबेला नयाँ निमार्णाधीन चलचित्रको गृह कार्यमा लागिपरेका छन् । अभिनेता घिमिरेले ‘लुट कम्पनी’, ‘सरकार’, ‘बुलेट’, ‘प्राणभन्दा प्यारो’ लगायतका चलचित्रमा काम गरिसकेका छन् भने निर्माणाधिन चलचित्र ‘श्रृंगार’ र ‘अशोका’मा उनको जोडदारको भूमिका रहेको छ । मृदुभाषी युनिटमा सहज उपस्थिति जनाउन सिपालु घिमिरे निर्माताहरुको पहिलो रोजाइको कलाकार हुन् । कथावस्तु चयन, अभिनयमा मौलिकपन दिने नायक पुष्ट बहादुर घिमिरेले गरेको कुराकानीमा आधारित अंशको प्रस्तुती :

हाल केमा ब्यस्त हुनुहुन्छ ?
केही समय चाडवाडका कारणले व्यस्त भईयो। दशैं लगतै निर्माण हुने भनिएको चलचित्रको स्क्रिप्ट अध्यायनमा पनि ब्यस्त छु ।

तपाईंको नयाँ चलचित्र प्रदर्शनमा आउने क्रममा छन् कि ?
अहिले तत्काल त्यस्तो केही छैन । विविध कारणले केही चलचित्र प्रदर्शनमा आउन सकिरहेको छैन । अब माहोल केही समान्य बन्दै आइरहेको छ । आशा गरौं चाडै नै प्रदर्शनमा आउने छ ।

तपाईले नेपाली चलचित्र क्षेत्रलाई कसरी हेरिरहनु भएको छ ?
नेपाली चलचित्रको कुरा गर्नुपर्दा कहिले केले कहिले केले प्रभाव पारि नै रहेको हुन्छ । पछिल्लो अवस्थाको कुरा गर्ने हो भने कोरोना भाइरसका कारणले नेपाली चलचित्र क्षेत्र थला परेको छ । महाभूकम्प पछि बिस्तारै बिउँतिन थालेको चलचित्र क्षेत्र कोभिडले थला पारिदियो । केही चलचित्र चल्न थालेका थिए । तर, पछिल्लो करिब दुई वर्षयता देशमा लागेको लकडाउन खुकुलो भएपनि त्यसको प्रभाव हटेको छैन । चलचित्र प्रदर्शनमा आएपनि हलमा दर्शक पुग्न सकिरहेका छैनन् । चलचित्र निर्माणमा प्रतिस्पर्धा थियो, अहिले त्यो बाताबरण छैन । बिस्तारै यसमा सुधार हुने आशामा छु ।

हल खुले पनि निर्माताले नयाँ सिनेमा दिएनन् भन्छन् नि ?
कुनै पनि व्यवसायमा फाइदा देख्दैन भने उसले आफ्नो सामान बजारमा पठाउँदैन । सरकारले हल सञ्चालनमा अनुमति दिएपनि हल सञ्चालकहरुको अवस्था भने सहज बन्न सकेको छैन । दर्शक हलसम्म पुग्न सकिरहेका छैनन् । दर्शक नभएपछि कसरी लगानी उठ्छ भन्ने चिन्ता लगानीकर्तालाई हुने नै भयो । यस्तो अवस्थामा पनि ‘डाँडा पारीको वरपिपल’ र अर्को एक चलचित्र प्रदर्शनमा आएकै हो । दर्शक हुनु वा नहुनु अलग कुरा हो । लामो समय हल बन्द हुँदा दर्शकहरुले पनि चलचित्रको विकल्पमा अरु कुनै मनोरञ्जनको उपाय अपनाए होलान् ।

कोरोनाका कारणले बेरोजगार बनेका कलाकर्मीहरुको अबको अवस्था कस्तो देख्नु हुन्छ ?
निषेधाज्ञा र चार्डपर्वका कारण चलचित्र निर्माणमा कमी देखिएको भएता पनि पुनः चलचित्रको छायांकन शुरु हुन थालेको छ । चलचित्रको निर्माणको क्रम पनि तिव्र रुपमा वढिरहेको छ, यो उत्साह जनक अवस्थापनि हो । एउटा चलचित्रमा कम्तिमा पनि ५० जनाले रोजगारी पाउँछन् । यो रोजगारी बचाउन पनि चलचित्र बन्नु पर्छ र सरकारले पनि यो कठिन अवस्थामा सहयोग गर्नुुपर्छ जस्तो लाग्छ मलाई । यस क्षेत्रमा प्रत्यक्ष प्रभावित २५ हजारदेखि ३० हजारको हराहारीको जनशक्तिलाई टिकाई राख्न पनि सरकारको निति प्रष्ट हुनुपर्दछ भने चलचित्र सम्वन्धि काम गर्ने संस्थाहरुको भूमिका पनि अहम् हुनुपर्छ । यसो भयो भने निराशा बनेका सिनेकर्मीको अनुहारमा फेरी आशाको किरण छाउनेमा विश्वास गर्न सकिनेछ ।

एउटा स्टारको लागि निर्माताले लगानी गरेकोे हुन्छ कलाकारको भूमिका चाहिँ के रहन्छ ?
कुनै पनि कलाकार, प्राविधिक वा निर्देशकको एकल प्रयासले चलचित्र सफल हुने होइन । चलचित्र सफल हुन कलाकार मात्रै नभएर निर्देशक देखी स्पट ब्वाई समेत सम्पूर्ण टिमको आ–आफ्नो जिम्मेवारी अनुसारको मिहेनत हुनु जरुरी हुन्छ । त्यसमा पनि टिम क्याप्टेन अर्थात् निर्देशक अलि बढी जिम्मेवार हुनुपर्छ । यदि मेरो निर्माताले मलाई दोहो¥याएर लगानी गर्दैन भने ममा ठूलो समस्या छ भन्ने बुझ्नुपर्छ । नेपाली सिनेमामा कर्पोरेट हाउसको लगानी छैन । दुःख गरेर कमाएको पैसा निर्देशकलाई वा स्टारको विश्वासमा लगानी गरेको हुन्छ । त्यसैले निर्मातालाई कसरी बचाउने पहिलो प्राथमिकता हो । चलचित्रले निर्मातालाई फाइदा गरेमात्र उसले बल्ल चलचित्र बनाउने जांगर देखाउँछ । त्यसैले हामी कलाकारले पनि विषयवस्तु अनुसारको भूमिकामा न्याय गर्न सक्नुपर्छ अनि मात्र चलचित्र सफल हुन्छ ।

तपाईको विचारमा राम्रो चलचित्र बनाउन के गर्नु पर्ला ?
चलचित्रलाई मनोरञ्जनको साधानको रुपमामात्र नलिएर समाजको ऐना पनि भनिन्छ । त्यसैले दर्शक रुचीको मनोरञ्जनसँगै सन्देश पनि दिँदै जानुपर्छ । प्रस्तुत गर्ने विविध पक्ष हुन्छ । यसका लागि सबैभन्दा पहिले आफैं क्लियर हुनुपर्छ । चलचित्र कसरी राम्रो बनाउनुपर्छ भनेर सम्पूर्ण टिमले जिम्मेवारी महसुस ग¥यो भने मात्र चलचित्र राम्रो बनाउन सकिन्छ र जन जीवनको मनछुने अथवा आम दर्शकहरुको मनमा वस्ने सिनेमा वनाउन सके पक्कै पनि सफल हुन्छ भन्ने विश्वास लिन सकिन्छ ।

नेपाल भन्दा बाहिर हाम्रा चलचित्र चलाउन सकिन्छ कि सकिन्न ?
जसरी हलिउड र बलिउडका चलचित्र हामी कहाँ अर्थात अन्य देशहरुमा सहज रुपमा प्रदर्शन हुन्छन् त्यसैगरी नेपाली चलचित्रको पनि देश बाहिर बजार खोज्नु पर्छ । हुनत यो विषयमा बेलाबखत आवाज नउठेको भने होइन तर कार्यन्वयन हुन सकिरहेको अवस्था छैन । संसारको धेरै देशमा नेपाली पुगेका छन् । नेपालीहरुको बाहुल्यता भएका ठाउँमामात्र नेपाली चलचित्र पु¥याउन सक्ने हो भने पनि आर्थिक रुपले ठुलो सहयोग पुग्ने देखिन्छ । अचम्मको कुरा त हामीले छिमेककोे बजारलाई समेत समेट्न सकेका छैनौं भने टाढाको के कुरा गर्नु । यहाँ सम्मकी हामी हाम्रै काँकडभिट्टा पारिको नेपालीभाषी सिक्किम, दार्जिलिङ, असामसम्म हामी पुग्न सकेका छैनौं ।यो नेपाली चलचित्र क्षेत्रको लागि यो दुःखको कुरा हो । विश्वभरी नेपाली भाषी भएता पनि एकाध चलचित्रकोे च्यारेटी गरेर यो क्षेत्रलाई मद्दत पुग्न भन्नेमा म व्यक्तिगत रुपमा सहमत छैन तथापी यो प्रयास गर्नु पनि आफैंमा सह््रानिय कार्य पनि हो तर प्रयाप्त भने होईन । त्यसैले यसमा ब्यक्तिको पहल भन्दा पनि राज्य स्तरबाट पनि सार्थक पहल हुनु जरुरी छ ।

तपाईले डिजिटल प्लेटफर्मबाट चलचित्र सार्वजनिक हुनुुलाई कसरी लिनुभएको छ ?
यो समयको माग हो किन भने संसारै डिजिटलमय बनिसकेको छ । डिजिटल बजारको संभावना विश्व बजारमा चलचित्रले पारेको प्रभावले निर्धारण गर्छ । हलिउड, बलिउड, टलिउडका चलचित्रको प्रभाव विश्वभर छ । त्यसैले ती चलचित्र जुनसुकै प्लेटफर्ममा राखे पनि विश्वभरबाट हेरिन्छ र व्यापार राम्रो हुन्छ । हामी कहाँ चलचित्रका दर्शक कम छन् । त्यसमा पनि केही चलेका ब्यानरको मात्रै हेर्छन । अर्को कुरा हाम्रा चलचित्रका दर्शक नेपालभित्रै छन् । त्यसैले डिजिटल प्लेटर्फममा ठूलो लगानी हुन सकेन । हाम्रा चलचित्र गुणस्तरीय भएर विश्व बजारमा पुग्न सकेको भए हाम्रो आफ्नै डिजिटल प्लेटफर्म चाहिँदैन थियो । विश्वका चलेका प्लेटफर्मले नै हाम्रा चलचित्र लिने थिए । यसतर्फ पनि सरोकारवाला जागरुक हुनुपर्ने बेला आइसकेको मैले महशुस गरेकोछु ।

काठमाण्डौ– वातावरण भन्ने वित्तिकै आफु वरपरको हरियाली सेरोफेरो भन्ने बुझिन्छ र वातावरणले मानव जीवन जोगाउनको लागि महत्वपुर्ण भूमिका निर्वाह गर्दछ । जव प्रकृतिनै रहेन भने हामीले प्रत्येक सेकेण्डमा फेर्ने श्वास प्रस्वास प्रकृयामा असर गर्दछ । तसर्थ आफु वरपर मात्रै नभई समग्र पृथ्वीमा रहने मानव जातिहरुका लागि स्वच्छ सफा र आरामदयी वातावरण आवश्यक छ । खाली ठाउँमा विरुवा रोपेर हराभरा बनाउने र प्रदुषण नियन्त्रण गर्ने कार्यमा वातावरण मैत्री समाज निरन्तर लागि रहेकोछ साथमा समाजसेवाका अन्य विविध कुराहरुमा पनि वातावरण मैत्री समाज लागी परेको छ वि सं २०७५ सालमा स्थापना भएको यस संस्थाले स्थापना काल देखिनै वातावरण प्रदुषण तथा सरसफाइमा र समाजसेवाका अन्य विभिन्न विधामा आफुलाई अग्रपंक्तीमा प्रस्तुत गर्दै आईरहेको छ । यसै विषयमा आधारित रहेर वातावरण मैत्री समाजका अध्यक्ष राधेश्याम मिश्रसंग पावर न्यूज मासिकको संवाददाता गीता सिंहसंग गरेको कुराकानी प्रस्तुत गरेका छौं ।

वातावरण मैत्री समाज भनेको के हो, यसको स्थपाना कहिले भएको हो र यसको उदेश्य के हो बताई दिनुस् न ?
- वातावरण मैत्री समाज भनेको एउटा त नामले नै धेरै कुराहरुको पुष्टि गरेको छ । वातावरणलाई मैत्रि कसरी राख्ने वातावरण मैत्री समाजको परिकल्पनालाई कसरी साकार गर्ने भन्ने उदेश्यले अगाडी बढेको यो संस्था भएको कारण नै यसको नाम वातावरण मैत्री समाज भएको हो । यसको स्थापना २०७५ सालमा भएको थियो र यसले वातावरणलाइ एक दम स्वचछ सफार हराभरा गर्ने र सामाजिक कार्यहरु समेत गर्ने उदेश्य लिएको छ ।

वातावरण संग सम्बन्धित मात्रै कार्य गर्छ की ? यो भन्दा बहिर पनि यसले काम गर्छ ?
- वातावरण मैत्री समाज यसको नाम भएता पनि यसको प्रमुख उदेश्य वातावरणसंग सम्बन्धित हुन्छ नै तर यसले आफ्नो अन्य कार्ययोजना अन्तर्गत विभिन्न किसमका सामाजिककार्यहरु समेत गर्दै आईरहेको छ ।

जस्तो वातावरण भन्नाले रुख विरुवा रोप्ने जोगाउने अर्थात वातावरणीय श्रोतहरु परिचालन गर्ने कार्य पर्दछन् हैन ?
- वातावरणको हिसावले हेर्दा हरेक शनिबार सरसफाई कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने गर्दछौं र बृक्षारोपणको कार्य पनि हाम्रो प्रमुख उदेश्यमा पर्ने गर्दछ । बैज्ञानीक तवरले हेर्दा पनि जिवनमा एकजना व्यक्तिलाई पाँच ओटा रुखको आवश्यकता पर्दछ जिवन कालमा भन्छ र त्यसैले हामी विरुवा रोप्ने कार्यमा प्रमुख रुपमा ध्यान दिने गर्दछौं ।

हरेक मान्छेले म समाजसेवी हुँ भन्छ तपाईको विचारमा समाजसेवी बन्न अथवा समाजसेवा गर्न कत्तिको सहछ छ ?
- सबैभन्दा पहिला त कार्यमा हिड्नु नै गाह्रो र त्यस माथी झन सामाजिक कार्य त निकै कठीन कुराहो तर आफुलाई कार्य गर्न मै तल्लिन राख्यो भने विस्तारै समाज सेवामा आफुलाई ढाल्दै लग्यो भने सहज हुदै जान्छ अथवा भनौ बानी पर्दै जान्छ र समाज सेवा गर्न सजिलो हुन्छ र काम गर्ने वातावरण सहज बनाउदै जान्छ ।

यहाँलाई कस्तो भएको छ ?
-अहिलेको परिस्थीतमा मलाई केही सहजीकरण भईरहेको छ ।

हरेक मान्छे सन्तुष्ट नभएर त समाजसेवा गर्दैनन् होला  , तपाई समाजसेवामा लागेर कत्तिको सन्तुष्ट हुनुहन्छ ?
- यो सामाजिक कार्यमा सन्तुष्ट हुने भन्दा पनि मेरो अनुभवले भन्दा पनि पहिला हामीले सामाजिक वातावरण छ कि छैन अथवा म सामाजिक कार्य गर्न सक्छु की सक्दिन भन्ने कुराको वातावरणमा उसले सामाजिक कार्यहरु गर्न सक्दैन र उसले त्यो कार्यमा हिड्नु नै उसका लागि ठुलो कुरा हुने गर्दछ । यदि आफु भित्र पनि सामाजिक कार्य गर्ने वातावरण छ भने उसले सहज रुपमा काम गर्न सक्छ ।

तपाई व्यक्तिगत हिसावले भन्नु पर्दा सन्तुष्ट हुनुहन्छ ?
- व्यक्तिगत हिसावले भन्दा मेरो आचरण नै सामाजिक कार्य गर्ने रहेका कारण म पहिला देखिनै सन्तुष्ट नै छु ।

समाजसेवा गर्दा पारिवारिक सहयोग पनि चाहिन्छ, तपाईलाई कस्तो छ ?
- सामाजिक काम चै पहिले देखि गरिसकेको भएर अव भन्नु पर्दा अहिले त म सन्तुष्ट छु तर पहिले म सन्तुष्ट थिईन । अव पहिले सुरु सुरुमा कत्ति दिने र सहयोग गर्ने काम मा मात्रै हिंडिराख्छ भन्ने कुराहरु पनि आउने गर्दर्थे । यी विचारहरुले गर्दा सामाजिक वातावरणलाई समेत प्रभाव पार्ने रहेछ र यसले गर्दा केही असन्तुष्ट र दुःखहरु हुन्थे । पछि विस्तारै विस्तारै सबैले बुझदै गए यसको आचरण यस्तै हो बानी र व्यवहार यस्तै हो निरन्तर यसैमा लागिरहेको छ, अव यसलाई असहज भन्दापनि काम गर्ने वातावरण बनाई दिनु पर्छ भन्ने सोचेर केही सहज बनाई दिए पछि यसले सहज रुपमा काम गर्छ भनेर सहयोग गरिसके पछि वातावरण सहज हुदै जान्छ ।

समाजसेवामा लाग्नको लागि आर्थिक सहयोग त चाहिन्छ नै, कहाँबाट जुटाउनु हुन्छ अथवा भनौ न तपाईको आय श्रोतको पाटो के हो ?
- आयश्रोतको विषय सबै भन्दा गाह्रो विषय हो र सम्बन्धलाई कसरी सुधार्ने भन्ने कुरा पनि आर्थिकसंगै जोडिएको हुन्छ । आर्थिक पक्षलाई संगालेर राख्नु भनेको सबै भन्दा ठुलो जिम्मेवारी जस्तो हुंदोरहेछ । आर्थिकको लागि सामाजिक क्षेत्रमा हिड्न साह्रै गाह्रो हुँदो रहेछ । हामी सामाजिक क्षेत्रमा कामगर्ने मान्छे हरु कुनै न कुनै तरिकाहरु अपनाएका हुन्छौं यो काम यसरी गर्ने पर्छ र समाजलाई हामीले यो कुरा यसरी दिनु पर्छ भन्ने ठाने पछि हामी जम्मा भएर आफ्नो क्षमता अनुसार आफ्नै खल्तीबाट निकाल्ने गर्दछौं तर त्यत्तिले मात्रै संम्भव नभएमा हामी आफ्ना केही प्रस्तावहरुलाई लिएर वडा तथा नगरहरुमा जान्छौं र सहयोगका हातहरु फैलाउछौं । त्यहाँबाट भएको सहयोगलाई लिएर पनि हामी सामाजिक कार्यहरुलाई अगाडी बढाउछौं ।

त्यो त भयो समाज सेवाको पाटो यहाँको व्यक्तिगत आयश्रोतको पाटो के हो ?
- मेरो व्यक्तिगत आयश्रोतको पाटो भनेको मेरो आफ्नै व्यवसाय छ । सानो छ व्यवसाय, तर म समाज सेवाको लागि आफ्नो तर्फवाट आफुले सहयोग गर्नु परेको अवस्थामा परेको रकम सहयोग गर्न सक्ने हैसियत वनाएको छु । यसर्थ मेरो व्यवसायले मलाई समाजसेवा गर्नको लागी मद्धत पुर्याएकैछ ।

कहिलेकाँही मान्छेलाई लाग्छ नी मैले यो काम बेकारमा गरेछु, तपाईलाई समाजसेवामा लागेर गल्ती गरेछु भन्ने लागेन ?
- सुरु सुरुमा सामाजिक कार्यमा गहिरिएर एकदम पर सम्मको लक्ष लिएर हिड्दा खेरी बाटोमा धेरै तनावहरु आउने रहे छन् त्यो बेला यत्ति सम्मकी बेकारमा मैले यो क्षेत्रमा हात हालेछु भन्ने पनि हुँदोरहेछ । तर अव विच बाटोमा पुगी सके पछि फर्कनु कसरी ? वा नफर्कनु यत्ति गाह्रो छ भन्ने विषयले साह्रै विचलीत भँईदो पनि रहेछ । अव त्यो विचबाटोमा उभिसके पछि कुन धार समात्ने भन्ने कुरा, फर्कने वा अगाडी बढ्ने भन्ने कुरालाई समयले निर्धारण गर्दोरहेछ । अर्को कुरा त्यो मजधारमा उभिएको बेला कसैले यदि मुस्कान दियो, धाप मारि दियो अथवा भनौ केही उत्प्रेरित गर्यो भने पनि अगाडी बढ्नको लागी सजीलो हँुदोरहेछ । मेरो कुरा गर्दा मेरोलागी पनि यहि कुरा भयो म यस क्षेत्रमा निरन्तर अगाडी बढीनै रहें , यसकै ज्वलन्त उदाहरण हो वातावरण मैत्री समाज । र म यसवाट अर्थात समाजसेवाको कार्यवाट सन्तुष्ट छु ।
अहिले बजारमा धेरै खेताला समाजसेवीहरु भएका छन् भन्ने हल्ला छ ? पैसा दिने एउटा पैसा, उठाउने एउटा र समाजसेवी बन्ने एउटा ! यस्तो किसिमले खेताला समाज सेवीको विगविगी बढ्यो भन्छ, के यसले गर्दा सांच्चिकै समाजसेवा गर्ने मान्छेहरु ओझेलमा परेका हुन त ?
- मैले पनि त्यस्तै सुनेको छु, अव जो एकदम गहिरिएर अथवा मिहेनतका साथ समाजसेवामा लागेको हुन्छ त्यसको प्रतिफल कहिले चाँडो आउँछ कहिले ढिलो आउँछ र यसको आश गर्नै मिल्दैन कुनै ठाउँमा चाँडो प्रतिफल आउँछ भने कुनै ठाउँमा ढिलो आउँछ । समाज सेवा भनेको एकदम विसुद्ध समाजिक कार्य हो यो आत्मसंग जोडिएको हुन्छ जो निरन्तर लागि रहन्छन् तिनीहरु निरन्तर चलिरहन्छन् र यसमा खेतालाको कुरै छैन । खेताला भनिएका समाजसेवी उनिहरु एक तरंगको रुपमा मात्रै हुन्छन् एकछिन आउँछन् र जान्छन् । तर निरन्तर लागिरहे व्यक्तिहरु सदावहार हुन । समाज सेवामा लागि रहेको व्यक्तिहरु हामीलाई पनि ध्यान दिन्छन् है भन्ने हिसावले काम गर्दै जान्छन्, निरन्तर काम गर्दै जानेहरुको लागी भने प्रतिफल केही ढिला आउला तर खहरे झै एकैचोटी हाईलाईटमा आउने खेताला समाजसेवीहरु चाँडै हराएर पनि जान्छन् । समाजसेवा सकभर त्यसरी नगरकै राम्रो ।

समाजसेवा के रहेछ ? समग्र जिन्दगी के रहेछ त?
- यो अत्यन्तै गहिरो प्रश्न हो । सम्पुर्ण जिवन के रहेछ भन्दा आफ्नो कथा भएको प्राणीले मलाई के लक्ष्य र उदेश्यले यो प्राण अथवा जिवन दिएको हो भन्ने विषयमा खोज गर्नु पर्दछ र यो खोजी सकेपछि मात्रै उसले आफ्नो उदेश्य पाउँछ त्यो उदेश्य जिवनको विषयमा पनि हुन सक्छ अथवा अन्य कुनै पनि विषयमा हुन सक्छ र यसै विषयमा समाजसेवालई जोड्दा समाजसेवा भनेको आत्मैबाट स्वेच्छाले सहयोग गर्ने चाहाना नै समाजसेवा हो अथवा भनौ आफुले देखेको चिजबस्तुलाई मन भित्रैबाट महसुस गर्छ र त्यस ठाउँ परिवेशमा अव एउटा व्यक्तिले स्वयम् आफै उभिएको देख्छ अथवा देख्न खोज्छ भने उसले त्यसै प्रति काम गर्ने सकारात्मक सोचले समाजसेवा तर्फ उत्प्रेरित गर्ने गर्दछ र त्यो उत्प्रेरित गर्ने भावलाइ नै समाजसेवा भनिन्छ जस्तो लाग्छ । जता भए पनि जसरी भए पनि जे भए पनि हामी सबैले एक शुन्दर जिवन पाएका छौं र हामीलाई दिएको जिवनले हाम्रो समाजलाइ सहि दिशातर्फ लैजान सक्यौ भने मात्रै हाम्रो जीवनको सार्थकता भेटिन्छ र सुन्दर समाजको निर्माण गर्नसक्छौं ।

 नेपालको निजी क्षेत्रको छाता संगठन नेपाल उद्योग वाणिज्य संघ हो भनेर सायदै भनि रहनु नपर्ला । किनकी, महासंघको संजाल राष्ट्रव्यापी रुपमा फैलिएको छ । र त्यो भन्दा पनि ठुलो कुरा हाम्रो अर्थात महासंघको संजाल नेपाल सरकार पछि सबै भन्दा ठुलो छ ।अर्थात भनौ संजालका हिसाबले, सदस्य संख्या भनौ वा मानव आवद्धताका हिसाबले हाम्रो संगठन दोस्रो स्थानमा छ । त्यसैले हाम्रो संगठन उपस्थितीगत र पहिचानको हिसाबले निकै अगाडी छ । महासंघ साना, मझौला र ठुला व्यवसायी एवम् उद्योगपतिहरु अर्थात निजी लगानीमा व्यापार व्यवसाय गर्ने वा कलकारखाना चलाउनेहरु सबैको साझा संगठन हो । हामी ग्रामीण दुरदराज देखी शहरोन्मुख नगर क्षेत्र र ठुला शहरसम्म फैलिएर रहेका छौ । सामान्य व्यापार गर्ने देखी दैनिक करोडौमा कारोबार गर्ने कारोबारीहरुलाई महासंघले छहारी दिईरहेको छ । निजी क्षेत्रको साझा धारणा महासंघले बोल्छ, बोल्नु पर्छ । राज्यले निजी क्षेत्रको धारणा बुझ्नुपर्‍यो भने पहिलो गुहार लगाउनु पर्ने भनेकै महासंघलाई नै हो, कुटनितिक नियोग देखी लिएर नियोगहरु, स्वदेशी एवम् विदेशी संघ संस्था वा व्यक्तीले निजी क्षेत्रको अवस्था बुझ्नु पर्दा र हातेमालो गर्नु पर्दा यही महासंघमा ठोक्किनु पर्छ । अर्थात महासंघ सर्वव्यापी पनि छ भन्ने हो । छ पनि त्यस्तै हामी सरकारमा हुन्छौ, सडकमा हुन्छौ, सदनमा हुन्छौ, घर, चौतारा, पाटीपौवा, चिया पसल, फ्याक्ट्री, पसल जताततै हुन्छौ । गास, बास अनि कपास सर्वत्र हामी छौ ।

यस मानेमा निजी क्षेत्र देशको महत्वपूर्ण हिस्सा हो । देशको व्यवस्था र राज्य भित्र लागु हुने निती नियम कानुन आदीको अधिनमा रहने हुँदा सिमितता र असिमितताको दायरामा तल माथि हुन सक्ला तर हामी फेरि पनि कही न कही अवश्य हुन्छौ । दायित्व पनिसँगै जोडिन्छ तर अधिकार पनि छ हाम्रो । तर हामीले हाम्रो दायित्वलाई पुरा गर्दै गर्दा के हामीले हाम्रो अधिकारलाई निर्वाध रुपमा उपयोग गर्न पाएका छौ त ? कदापी छैन । हामी लगाम लगाएको घोडा झै नियमको परिधीमा बसेर आफ्नो पेशा गर्छौ, रात विहान नभनी कुदछौ, कर तिर्छौ, रोजगारी सिर्जना, अर्थतन्त्र चलायमान गराउछौ । अझ ठुलो कुरा आफ्नो भविस्य दाउमा लगाएर ठुलो जोखिम उठाउछौ । हामीले पनि पाक्दै गरेको खाना छाडेर, मध्यरातमा पनि सुतिरहेको बिस्तारा छाडेर, घर परिवारलाई दिनुपर्ने समय काटेर काममा नै तल्लिन हुन्छौ । आखिर त्यो हामीले के का लागि र किन गरिरहेका छौ ? किन गर्दै आएका छौ ? हामीले आँफै स्वयम् पनि बुझ्नु पर्छ र अरु सबैलाई बुझाउन सक्नुपर्छ । हामीले गर्दै आएको पेशाले हामी मात्रै होईन सिंगो मुलुकको विकासमा योगदान पुगेको छ ।

तर पनि हामी किन राज्यबाट उपेक्षामा छौ, यसको समिक्षा गर्न आवश्यक छ । हामीसँग अपवाद वाहेक सबै चिज छ- बल, बुद्धी, विवेक, स्रोत छ, साधन छ हर चिज छ तर पनि हामी कुईराको काग झै बन्नु परेको छ । हामी बादल भित्रै हराई रहेका छौ । हामीले यसो भनि रहँदा हामी कहाँ नेर चुकिरहेका छौ त, हामीले त्यो बुझ्न, पहिचान गर्न जरुरी छ । मेरो ब्रम्ह, विचारले हामीले सत्ता र सदनमा जानेहरुलाई निजी क्षेत्रको महत्व नै बुझाउन सकेनौ, हामीले उनीहरुसँग हाक्काहाक्की कुरा राख्नै सकेनौ, निजी क्षेत्रको महत्वबोध गराउनमा चुकिरहयौ । हो कुरा त पुर्यायौ होला तर पनि हाम्रो कुरालाई जायज मान्न सक्ने वातावरण तयार पार्नै सकेनौ ।यसो हुनुको पछाडी पक्कै पनि हाम्रा कमी कमजोरीहरु छन् । यस मानेमा विगतलाई केलाउदै समिक्षा गर्नुपर्छ भन्ने मलाई लाग्छ ।र निजी क्षेत्रलाई सहि गति दिन सक्ने करिज्मा बोकेको लिडर छनौट गर्न तर्फ हामी केन्द्रित हुनु पर्छ भन्ने मान्यता मेरो छ । म मेरा अग्रजलाई सम्मान गर्छु, उहाँहरु अनुभवका खानि हुनुहुन्छ, यद्यपी विगतका कमी कमजोरीको समिक्षाले महासंघलाई अघि बढन ठुलो मद्धत मिल्ने मेरो विश्वास छ ।

मैले देख्दा मुल नेतृत्वमा बस्नेहरुमा लिडरशिपको अभाव देखिनु हुँदैन । नेपालको निजी क्षेत्रका मुद्धाको सुनुवाइ हुने वातावरण तयार पार्ने दायित्व पनि हाम्रै हो । साना तिना एजेण्डामा रुमल्लिने र आफ्ना व्यक्तिगत स्वार्थका लागि महासंघलाई भर्याङ बनाउने प्रब्रित्तीबाट हामीहरु टाढै बस्नुपर्छ । विगतमा जे भए भए, अब भने हामीले महासंघलाई नयाँ शिराबाट अगाडी बढाउनै पर्छ । दुरगामी सोच बोकेर सार्थक पाईला चाल्न अब कम्मर कसेर लाग्नु पर्छ । कोभिडबाट सिर्जित बिषमता माझ धेरै साथीहरु आहतमा हुनुहुन्छ । उहाँहरुको पिडा, रोदन आदीलाई राज्य स्तरबाट सम्बोधन गर्नलाई महासंघले नेतृत्व लिनुपर्छ । यो दायित्वबाट महासंघ विमुख हुनु हुँदैन । हामीले निजी क्षेत्रका तमाम समस्याहरुलाई हल गर्ने गरि आफु सक्य प्रयास जारी राख्नु पर्छ । यसका लागि आफ्नो व्यवसायलाई भन्दा पनि महासंघलाई माया गर्ने, संगठन भित्र लोकप्रिय र राज्यस्तरमा नीति निर्माताहरुसँग सहजै पहुँच राख्न सक्ने नेतृत्व हामीलाई चाहिन्छ । हाम्रा साझा मुद्धालाई बोकेर हिडने र अहोरात्र खटिने निर्भिक नेतृत्व नै हाम्रो आजको आवश्यकता हो । भोलीको लागि पनि हामीले सोच्नुपर्छ ।

महासंघलाई दिशाबोध गर्न सक्ने करिज्मा बोकेका व्यक्ति बिशेषलाई पहिचान गरि स्व विवेकले अमुल्य मत जायर गर्ने अवसरबाट हामी चुक्नु हुँदैन । यो हाम्रो साझा धारणा बन्नुपर्छ भन्ने मेरो भनाई छ । आसन्न निर्वाचन र नेतृत्व चयन हाल नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ निर्वाचनको संघारमा छ । यही बेला हो सहि व्यक्तीहरु चुन्ने । त्यसैले हामीले सोच विचार गरेर नेता छनौट गर्नुपर्छ । निर्वाचनका लागि हाल दुई समुहरु सतहमा छन् । दुवै समुहका उम्मेदवार प्रति मेरो सम्मान छ । सबै जना सक्षम हुनुहुन्छ । निजी क्षेत्रलाई बुझेको हुनुहुन्छ । तर पनि सरसर्ती हेर्दा निजी क्षेत्रका समस्यालाई समाधान गर्दै अघि बढन सक्ने ल्याकत चन्द्र ढकालमा छ भन्ने मेरो मान्यता छ । उहाँले सानो व्यवसाय देखी शुरु गरेर ठुलो व्यवसाय खडा गर्न जुन सफलता हासिल गर्नु भयो त्यो उदाहरणिय र प्रेरणादायी छ । उहाँको बानी व्यवहार उस्तै शालिन र भद्र छ । उहाँलाई उद्योगी व्यापारी सबैले मन पराउँछन् । जनस्तरमा पनि राम्रो छवी छ । सरकारसम्म सहज पहुँच राख्न सक्ने व्यक्तित्व पनि छ । अनुभव छ, भिजन पनि राम्रो छ । राम्रा एजेण्डा अघि सार्दै आउनु भएको छ ।

अरु धेरै गुण उहाँमा छ । लाग्छ पक्कै उहाँले महासंघलाई गति दिनुहुनेछ । यता उपाध्यक्ष तर्फका उम्मेदवारहरु उस्तै उम्दा हुनुहुन्छ । उमेशलाल श्रेष्ठ, गुणनिधी तिवारी र रामचन्द्र साँघाईमा वेजोडको इच्छा शक्ती र संगठन भित्र टिम स्प्रिटमा काम गर्न सक्ने खुवी म देख्छु । मैले वस्तुगत तर्फबाट उम्मेदवारी दिएकाले उमेशलाल श्रेष्ठको बारेमा केही उल्लेख गर्न मनाशिव हुने ठानेको छु । पहिलो कुरा त उहाँको पहुँच निकै माथिसम्म छ । महासंघमा उहाँ जादा उहाँको राजनितिक पहुँचले विगतमा पनि काम गरेको अनुभव हामीसँग छ । बग्रेल्ती घटना छन् त्यस्ता । उल्लेख गरेर साध्य छैन । चाहे स्वदेशी डेरी उद्यो गलाई संरक्षण गर्ने कार्य होस् वा निर्यातका सवाल वा गएको मौद्रिक नितीमा निजी क्षेत्रका समस्यालाई सम्बोधन गर्न लगाउने कुरा उहाँको साथ महासंघले सधैं पाउदै आएको छ । उहाँ निर्भिक, स्वतन्त्र, अटल र हक्की स्वभावका हुनुहुन्छ । कसै प्रति आग्रह पुर्वाग्रह नगर्ने उहाँको बानी छ । शायद राजनितीमा त्यही भएर पनि नजानु भएको होला । महान नेता स्व. पुष्पलाल एवम् अग्रज नेतृ स्व. सहाना प्रधानका सुपुत्र भएता पनि उहाँमा कत्ति घमण्ड छैन ।

कुर्सी मोह छैन । उहाँले आफ्नै बलबुताले कम्पनी खडा गरि सानो उद्योगलाई ठुलो बनाउन मै मेहनत गर्नुभयो ।उहाँ भावी अध्यक्ष बन्ने हैसियत र क्षमता राख्नु हुन्छ । अन्य धेरै गुण उहाँमा छ । उहाँ महासंघको तागत हो । त्यसैले उहाँ निर्वाचित हुनुपर्छ भन्ने मान्यता शायद हामी धेरैमा छ । अर्को तर्फ यस समुह समावेशी किसिमको छ । क्षेत्र, जाती, व्यवसायको प्रकृती आदी हिसाबले राम्रो कम्बिनेशन छ । उम्मेदवारहरु अनुभवी हुनुहुन्छ । म जस्ता हामी केही नयाँ अनुहारमा महासंघलाई सहि दिशा दिने प्रबल सोच छ । जोस छ, जाँगर छ । मलाई लाग्छ हामी समुहगत रुपमा निपूर्ण छौ । अनि महासंघ हाँक्न उस्तै सक्षम छौ ।तसर्थ हाम्रो समुहको विकल्प छैन झै लाग्छ । साथीहरुले पक्कै पनि उचित मुल्यांकन गर्दै अमुल्य मत दिएर नेतृत्व चयन गर्नुहुनेछ भन्ने अपेक्षा लिएको छु । (लेखक नेपाल चामल दाल तेल उद्योग संघका अध्यक्ष एवम् नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघको आसन्न निर्वाचनमा बस्तुगत तर्फबाट केन्द्रिय सदस्य पदका उम्मेदवार हुन् ।)

प्रधानमन्त्री केपी ओलीको भविष्यबारे शुक्रबारको मेरो लेख विक्रम सुब्बाको कविताको पंक्ति र केही प्रश्नमा टुंगिएको थियो। आजको लेख सुब्बाका तिनै पंक्तिबाट सुरू गर्छु, ताकि सिलसिला नटुटोस्।

आफ्ना केही सुकिला भारदार हिमालहरू लस्करै राखेर सगरमाथा कुनै गोप्य वार्ता गरिरहेको देखिन्छपहाडै पहाडको घुइँचो घारीमा सबैभन्दा माथि उछिट्टिएर फक्रेको हिमालको थुँगा उदांगै देखिन्छ जहाँबाट हेरे पनि सगरमाथा नांगै देखिन्छ!

एउटा कविले सगरमाथालाई वा एउटा बादशाहलाई सजिलै तिमी नांगै छौ भन्न सक्छ। तर, पार्टी नेता र कार्यकर्ताको भीडमा आफूलाई एक्लो सगरमाथा ठान्ने केपी ओलीलाई नेकपा नेताहरूले अब के भन्ने छन्?

तपाईं सही सलामत हुनुहुन्छ, केही गल्ती भा'छैन भन्ने छन्। वा, तपाईं त नांगै हुनुभयो, छिटो छोप्नुहोस् भन्ने छन्। वा, यति नांगिएपछि तपाईं सत्तामा बसिराख्न लायक हुनुहुन्न, छोड्नुस् भन्ने छन्?

अब केपी ओलीको होइन, नेकपाको निर्णयमा उनको भविष्य निर्भर गर्ने छ।

नेकपाले के निर्णय गर्ने छ त?

नेकपा अहिले एउटा भयंकर दुर्घटनापछिको परिवारजस्तै भएको छ। के गर्ने, कसो गर्ने? हस्याङफस्याङ जारी छ।

एउटा कुरा भने फरक छ— दुर्घटनापछिको स्थिति कसरी सम्हाल्ने भन्नेमा परिवारको प्राय: स्वार्थ एउटै हुन्छ। नेकपामा भने स्वार्थहरू विभाजित छन्।

नेकपामा तत्कालको विषय स्थायी समिति बैठक हो। स्थायी समितिका २० सदस्यले बैठक माग गर्दै अध्यक्षलाई लिखित पत्र बुझाएका छन्। पार्टी सचिवालयका बहुसंख्यक सदस्य पनि बैठक चाँडै बोलाउनुपर्ने पक्षमा छन्।

पार्टी अध्यक्ष ओलीले भने बैठक टारिरहेका छन्। उनले शुक्रबार र शनिबार पनि नेताहरूसँको भेटमा अध्यादेश खारेज भइसकेको अवस्थामा स्थायी समिति बैठक आवश्यक नरहेको तर्क गरेका छन्। बाहिर रहेका सदस्यलाई 'लकडाउन' को समय काठमाडौं आउन गाह्रो हुने पनि उनको जिकिर छ।

वास्तवमा प्रधानमन्त्री ओली बैठक डाक्नुअघि स्थायी समितिले केसम्म निर्णय गर्न सक्छ भन्ने जान्न चाहन्छन्। त्यसको निर्क्योल नहुञ्जेल स्थायी समिति टार्ने उनको योजना छ। बाहिर स्थायी समिति बैठक चाँडो बोलाउन माग गरे पनि पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड-माधव नेपाल समूहले पनि आज वा भरे नै बैठक बसाउन चाहेको छैन। किनभने, प्रधानमन्त्री ओलीबारे के निर्णय गर्ने, कुन हदसम्म जाने भन्नेमा प्रचण्ड-नेपाल समूहबीच एकमत बनिसकेको छैन।

अहिलेको अवस्थालाई पहिले प्रधानमन्त्रीको कोणबाट हेरौं।

बिहीबार साँझ वामदेव गौतमको भैंसेपाटी निवासमा नेकपा सचिवालयका छ जना सदस्यबीच राति अबेरसम्म बैठक चल्यो। उक्त बैठक सकिएपछि राति ११ बजे प्रधानमन्त्री ओलीले नै वामदेव गौतमलाई फोन गरेर सोधे, 'तपाईंहरूको बैठकको निष्कर्ष के हो?'

गौतमले भने, 'बैठकको निष्कर्ष तपाईंलाई सुनाउने जिम्मा हामीले कमरेड प्रचण्डलाई दिएका छौं। उहाँ तपाईंलाई भेट्न भोलि बालुवाटार आउनु हुनेछ।'

प्रधानमन्त्री ओलीले गौतमलाई अबेर राति फोन गरेर सोध्नुको कारण छ। साँझ बैठक सुरू हुनुअघि पनि उनी र गौतमबीच कुरा भएको थियो।

गौतमले त्यो बेला प्रधानमन्त्रीलाई तुरुन्त स्थायी समिति बोलाउन सुझाएका थिए। ओलीले नबोलाए प्रचण्डले बोलाउने र त्यसले प्रधानमन्त्री हटाउने स्थिति आउने कुरा गौतमले जानकारी गराएका थिए।

शुक्रबार प्रधानमन्त्री ओली र प्रचण्डबीच बालुवाटारमा भेट भयो। प्रचण्डले फेरि पनि चाँडो स्थायी समिति बोलाउन माग गरे। प्रधानमन्त्रीले कतिपय सदस्य काठमाडौंबाहिर रहेको भन्दै टारे।

प्रधानमन्त्री ओलीलाई प्रचण्ड-नेपाल समूहले के निर्णय गर्छ, कसरी अघि बढ्ने तय गर्छ भन्ने पर्खाइ छ। तर, उनी त्यो मात्र पर्खेर बसेका छैनन्। उनले माधव नेपालसँग संवादको 'च्यानल' खोलेका छन्। अझ भनौं, संवादलाई तीव्रता दिएका छन्।

ओलीका विश्वासपात्र पाँच नम्बर प्रदेशका मुख्यमन्त्री शंकर पोखरेल अहिले राजधानी आएका छन्। उनले नेता नेपालसँग शुक्रबार साँझ दुई घन्टाभन्दा बढी कुरा गरे। नेपाल र पोखरेलको घर कोटेश्वरमा पाँच मिनेट पैदलदुरीमा छ।

शनिबार बिहान फेरि उपप्रधानमन्त्री ईश्वर पोखरेल नेपाललाई भेट्न कोटेश्वर गए। शनिबार दिउँसो प्रधानमन्त्री ओलीले आफैं नेपालसँग बालुवाटारमा दुई घन्टा कुरा गरे।

नेपालसँग मिलेर अघि बढ्न संवादको च्यानल खोलेको यो पहिलोपटक होइन। सभामुखको निर्वाचन, अमेरिकी एमसिसी परियोजनाको संसदबाट अनुमोदन र वामदेवलाई राष्ट्रियसभामा लैजानेबारे पार्टीभित्र अल्पमतमा परेदेखि नै ओलीले नेपालसँग संवाद जारी राखेका छन्। जनताको बहुदलीय जनवाद र लोकतन्त्रको रक्षाका लागि सँगै मिलेर जान उनी र उनीनिकटले नेपालसँग अनुरोध गरेका छन्।

दोस्रोपटक मिर्गौला प्रत्यारोपण गर्न अस्पताल भर्ना हुनु अघिल्लो दिन पनि ओलीले नेता नेपाललाई बालुवाटार बोलाएर कुरा गरेका थिए।

ईश्वर पोखरेल र सुवास नेम्वाङलाई सँगै राखेर उनले नेपाललाई सोधे, 'सँगै मिलेर जान तपाईंलाई मैले के गर्नुपर्यो?'

नेपालले त्यो बेला केही जवाफ फर्काएनन्।

नेपाल के चाहन्छन् भन्ने ओलीलाई त्यतिखेर थाहा नभएको थिएन। ओली र नेपालनिकट नेताहरू दुई नेतालाई मिलाउन निरन्तर छलफलमा थिए। नेपालले उनीहरूमार्फत् प्रस्ट सन्देश पठाएका थिए, 'तपाईं प्रधानमन्त्री मात्र बस्नुहोस्। मलाई पार्टी अध्यक्ष छोड्नुस्। प्रचण्ड दोस्रो अध्यक्ष छँदैछन्। तपाईं सरकारमा बाँकी अवधि रहने कुराको ग्यारेन्टी म गर्छु। मिलेर पार्टी र सरकार चलाऔं।'

जवाफमा अर्को चुनाव र महाधिवेशन नहुञ्जेल आफू नै प्रधानमन्त्री र पार्टी अध्यक्ष कायम रहने, अर्को महाधिवेशनमा नेपाललाई सघाउने सन्देश प्रधानमन्त्रीले पठाए।

त्यसपछि 'अब उधारो आश्वासनले नचल्ने' भन्दै माधव नेपाल पछि हटे।

पछिल्ला दुई दिनमा शंकर र ईश्वर पोखरेलमार्फत् ओलीले नेपालकहाँ के सन्देश पठाए, थाहा छैन। आफूलाई अध्यक्ष बनाउनुपर्ने नेपालको माग ओलीले अहिल्यै माने भने पनि नेपाल-ओलीबीच सुलह हुन्छ वा हुन्न यकिन छैन। पछिल्लो तीन दिनमा राजनीति आनका तान फरक परेको छ। फेरि अहिले माधव नेपाल एक्लै त्यो निर्णय गर्न सक्ने ठाउँमा कति छन्?

अध्यादेश प्रकरणभन्दा केही समयअघि एक साँझ खुमलटारमा प्रचण्ड, नेपाल, गौतम, झलनाथ खनाल र नारायणकाजी श्रेष्ठबीच छलफल चलेको थियो। श्रेष्ठले प्रश्न गरे, 'माधव कमरेडलाई अध्यक्ष बनाउन प्रधानमन्त्री तयार भए भने के गर्ने?'

वामदेव र झलनाथले तुरुन्तै भने, 'अध्यक्ष बन्ने।'

प्रचण्डले केही बेर सोचेर भने, 'त्यस्तो होला? ओलीले त्यसो गर्लान् र?'

आजको स्थितिमा प्रचण्डको कोणबाट एकछिन सोचौं।

एकछिनका लागि ओलीले राजीखुसी नेपाललाई अध्यक्ष छाडे रे। त्यसले त प्रचण्डलाई झनै सशंकित बनाउने भयो— प्रधानमन्त्री ओली नै छन्। उनले भोलिका दिनमा नेपालसँगको सम्बन्ध झनै कसिलो बनाउने प्रयत्न गर्न सक्छन्। आउने महाधिवेशनमा पनि ओली र नेपाल मिलेर जाने सम्भावना बढ्छ। त्यसैले, प्रचण्ड नेपालले अध्यक्ष पदमा सम्झौता गरून् भन्ने चाहन्नन्। प्रचण्डनिकट सबैको मत ओलीलाई प्रधानमन्त्रीबाट हटाउनुपर्छ भन्ने नै छ।

अब माधव नेपालको कोणबाट हेरौं।

अहिले निर्णय गर्ने ठाउँमा नेपाल छन्। त्यसैले, सबभन्दा दबाबमा पनि उनी नै छन्। उनको दुबिधाका दुई पाटा छन्।

पहिलो, अहिले पनि ओलीलाई प्रधानमन्त्री कायम राख्यो भने उनले आफ्नो तागत झनै बढाउनेछन्। पछि आफूलाई नै अप्ठ्यारोमा पार्न सक्छन्। त्यसले प्रचण्डसँग पनि आफ्नो दुरी बढाउनेछ। कालान्तरमा गएर ओली र प्रचण्ड नै मिल्ने अवस्था आयो भने आफू एक्लो पर्ने खतरा बढ्छ।

ओलीलाई प्रधानमन्त्रीबाट हटाउँदा उनले कालान्तरमा पार्टी फुटाउँछन् कि भन्ने चिन्ता पनि उनलाई उत्तिकै छ। ओलीले वामदेव गौतमलाई भनेझैं उनलाई हटाउन खोजे 'म सामना गर्छु' भन्दै अघि बढे भने त्यसले पार्टीभित्र गहिरो मुठभेडको अवस्था ल्याउन सक्छ। ओली समूह एकातिर र प्रचण्ड-नेपाल अर्कातिर उभिने अवस्था आयो भने त्यो प्रधानमन्त्री हटाउने कुरामा मात्र सीमित हुने छैन।

अहिले ओलीनजिकका चार जना नेता मुख्यमन्त्री छन्— प्रदेश एकका शेरधन राई, बागमतीका डोरमणि पौडेल, गण्डकीका पृथ्वीसुब्बा गुरुङ र पाँचका शंकर पोखरेल। उनीहरू ओली पक्षमा खुलमखुल्ला उभिए भने वा नेपाल पक्षका मुख्यमन्त्रीका आकांक्षी नेताहरूले दबाब दिए भने उनीहरूलाई हटाउने अवस्था आउँछ। कर्णाली र सुदूरपश्चिममा भने पूर्वमाओवादी नेताहरू मुख्यमन्त्री छन्।

त्यसपछि राष्ट्रपतिको विषय पनि उठ्नेछ। शितल निवासमा बसेर राष्ट्रपतिले ओलीको पक्षपोषण गरेको र पार्टीभित्रको शक्तिसंघर्षमा प्रधानमन्त्री ओलीलाई साथ दिएको आरोप छ। अहिले ओलीविरूद्ध उभिएका झलनाथ खनाल राष्ट्रपतिका आकांक्षी छन्। वामदेवको व्यवस्थापन गर्नुपर्ने चुनौती पनि छ।

यो अवस्थामा पुग्नुअघि नै ओलीले बरू आफूलाई प्रधानमन्त्री पद छाडिदिए त्यसपछि मुख्यमन्त्री र राष्ट्रपति चलाउन पर्दैन थियो भन्ने पनि नेपालको अपेक्षा देखिन्छ। त्यसले ओलीलाई अहिले प्रधानमन्त्रीमा कुनै हालतमा जारी राख्नु हुन्न भन्ने प्रचण्ड पक्षको माग पनि पूरा हुन्थ्यो। नेपाललाई सजिलो हुन्थ्यो।

राजनीति मलमलको ओछ्यान हुन्थ्यो भने नेकपा अहिलेको अवस्थामै आइपुग्दैन थियो। ओलीले स्वैच्छिक रूपमा प्रधानमन्त्री छाड्ने कमै सम्भावना रहेकोमा नेपाल नजिकका नेताहरू एकमत छन्।

प्रत्येक राजनीतिकर्मीले आफूलाई नै केन्द्रमा राखेर निर्णय गर्छन्। नेपालले अन्तत: एउटा अप्ठ्यारो छनौट गर्नुपर्ने अवस्था आइपर्नेछ — प्रचण्डलाई लिएर अघि बढ्दा कालान्तरमा आफू नेकपा नेताका रूपमा स्थापित हुन्छु वा ओलीलाई सँगै लिएर जाँदा?

निकासको एउटा बाटो यस्तो हुनसक्ने नेकपाका एक जना नेताले सुझाए— अहिले नेपालले सरकारको नेतृत्व गर्ने, महाधिवेशन र संसदको चुनावपछि नेपालले पार्टी र प्रचण्डले संसदीय दल वा सरकारको नेतृत्व गर्ने गरी दीर्घकालीन सम्झौता गर्ने!

नेपाल के गर्ने भन्ने निर्णयमा अझै पुगेका छैनन्। उनी आफू नजिकका स्थायी समिति सदस्यहरूसँग परामर्शमा छन्। आज र भोलिको परामर्शपछि उनी निर्णयमा पुग्न सक्छन्। उनीसामु ओलीप्रति नरमदेखि निर्मम हुनेसम्मका चार विकल्प छन्।

पहिलो, स्थायी समिति बैठकमा ओलीलाई आत्मालोचना गराउने, पार्टीमा सुलह गरेर अघि बढ्ने।

दोस्रो, आफूले अध्यादेश प्रकरणअघि नै माग राखेको पार्टी अध्यक्ष पद लिएर ओलीलाई नै प्रधानमन्त्रीमा निरन्तरता दिने।

तेस्रो, ओलीसँगको सहमतिमा प्रधानमन्त्री बन्ने, त्यसपछि मुख्यमन्त्री वा राष्ट्रपतिमा कुनै परिवर्तन नगर्ने।

चौथो, प्रचण्डसँगको साझेदारी दीर्घकालका लागि अघि बढाउने। प्रधानमन्त्री, मुख्यमन्त्री, राष्ट्रपति सबै परिवर्तन गर्ने र ओलीलाई पार्टीभित्र प्रतिपक्षमा सीमित गर्ने। वा, उनले भोलि छुट्टै पार्टी खोले भने त्यसको पनि सामना गर्ने।

नेकपा जुन नाजुक मोडमा आइपुगेको छ, त्यसमा निर्णय गर्ने बोझ माधव नेपालको काँधमा छ। उनले जे निर्णय गर्छन्, त्यसले धेरै हदसम्म ओली र नेकपाको भविष्य तय गर्नेछ।

नेपालमा वुहानबाट आएका एक व्यक्तिमा पहिलो पटक २३ जनवरीमा कोरोनाको संक्रमण भेटिएको थियो। यसको झन्डै दुई महिना पछि, यसको संक्रमण रोक्न देशलाई लकडाउन गरियो।

लकडाउनको एक महिनाभित्र ५२ जनामा संक्रमण भेटिएको छ भने १६ जना सन्चो भएर घर फर्किसकेका छन्। हामी भाग्यमानी सम्झनु पर्छ, हालसम्म संक्रमित भेटिएकाहरु कसैको मृत्यु भएको छैन र ३६ जना जो उपचारको क्रममा छन्, उनीहरु पनि त्यस्तो सिकिस्त देखिएका छैनन्।

मुख्यतयः विश्वमा दुई प्रकारको विधि कोरोनाको संक्रमण रोक्न अपनाएको देखिएको छ। पहिलो हो- चिनियाँ मोडल। चीन सरकारले अबलम्बन गरेको संक्रमण रोक्ने उपायलाई विश्वका धेरै देशहरुले अपनाएका छन् र नेपालले पनि चाइनिज मोडेललाई अपनाएको छ।

जुन चीन सरकारले महामारीको रुपमा अगाडि बढेको संक्रमण रोक्न पूर्णरुपमा लकडाउन गरेको थियो। नेपालले पनि हालसम्म त्यही मोडालिटी अपनाएको छ र हामी अहिले ३५ औं दिनमा छौँ।

अर्को मोडल हो- ताइवान, हङकङ र दक्षिण कोरियाहरुले अपनाएको मोडालिटी। यी देशहरुले अन्तर्राष्ट्रिय उडानलाई पूर्ण निषेध गरेका छन् तर देशलाई सुरक्षित रुपमा आंशिक खुला गर्ने नीति अपनाएका छन्। अहिले विश्वले प्रसंशा गरेको मोडालिटी भने ताइवान, हङकङ र दक्षिण कोरियाले अपनाएको मोडालिटी देखिएको छ।

नेपालले अब दुवै मोडालिटीलाई मिसाएर पूर्ण-निषेध र खुला क्षेत्रगरी देश र नागरिकलाई विस्तारै समान्य दैनिकीमा अगाडि बढाउनु उपयोगी हुनेछ।

नेपाल जस्तो गरिब र आर्थिक निरर्भरतामा चलिरहेको देशले यस प्रकारको पूर्णलकडाउनलाई धान्न सक्ने देखिदैन। अब अर्को १/२ महिना पूर्ण-लकडाउन हुने हो भने देश आर्थिक रुपमा टाटपल्टन सक्ने, बेरोजगारी अत्यधिक हुने, झन्डै ५० प्रतिशत साना-ठूला उद्योग, व्यवसायहरु पूर्णत बन्द हुने अवस्था नआउला भन्न सकिदैन।

जवकी अर्को १/२ महिनामा लकडाउन खोल्न सकिने पनि कुनै ग्यारेन्टी छैन। यस अवस्थामा कोरोनाबाट बच्नु सँगै हामी आर्थिक मन्दीबाट पनि जोगिनु जरुरी देखिन्छ। हामीले यसमा ध्यान दिन सकेनौं भने रोगबाट जिते पनि भोकसँग अर्को लडाई लड्नु पर्ने हुनसक्छ। रोग र भोक दुवैबाट बच्न अबको हाम्रो लकडाउनको मोडालिटी यस्तो हुन सक्छ।

१. कम्तिमा अर्को ६ महिनाका लागि पूर्ण-प्रतिबन्धित क्षेत्रहरु:

सिमाना र अन्तर्राष्ट्रिय हवाई सेवाहरु:

तल्कालको लागि सम्पूर्ण अन्तर्राष्ट्रिय सिमानाहरु बन्द हुनु जरुरी छ। भारतमा संक्रमणको लेभल नघटेको अवस्थामा सरकारले पूर्णरुपमा भारतिय सिमानाहरु पनि बन्द गर्नु पर्दछ भने तेश्रो विश्वलाई समेत रोक्न अन्तर्राष्ट्रिय हवाई सेवाहरु समेत पूर्णरुपमा बन्द हुनु जरुरी छ।

तर हामीले मुख्यतयः कच्चा पदार्थहरु जो विभिन्न उद्योग संचालनको लागि आवश्यक छ, पूर्णरुपमा आयात गर्न र नेपालबाट निर्यात हुने कुनै वस्तुहरु छन् भने खुल्ला गरी सुरक्षित निर्यातको लागि ती देशहरुसँग वार्ता गर्न सरकारले कुटनैतिक पहल तुरुन्तै गर्न जरुरी छ। देश र यहाँको नागरिकले यस प्रकारको लकडाउनमा महंगी धान्न सक्ने अवस्था छैन।

यस बेरोजगारीको समयमा नागरिकलाई मंहगीबाट राहत दिनु सरकारको दायित्व हो भने नेपालका औषधि लगायत उद्योगहरु कच्चा पदार्थको अभावबाट जोगाउनु पनि राज्यको दायित्व हो। देशमा उत्पादित समानहरुको निर्यातको उचित व्यवस्थापन गर्न ढिलो नै भए जस्तो लाग्छ। नत्र हाम्रो व्यपार घाटा डरलाग्दो हुनेछ भने स्वदेशी उद्योगहरु पनि डुब्नेछ।

यससँगै हामीले तेश्रो देश र भारतबाट नेपाल आउन चाहाने नेपालीहरुको पनि नेपाल प्रवेशको लागि आवश्यक व्यवस्था गर्नु पर्ने देखिन्छ। उनीहरुलाई नेपालले अभिभावकत्व दिन चुक्नु हुँदैन्। यसको लागि उनीहरुलाई १४ दिनको क्वारेन्टाईनमा राखी उनीहरुबाट आउने जोखिम कम गर्न सकिन्छ।

२. अर्को एकदेखि बढीमा दुई महिना पूर्ण-प्रतिबन्धित गर्नु पर्ने क्षेत्रहरु:

नेपाल सरकारले तुरुन्तै नेपाललाई तीन क्षेत्रमा विभाजन गरी अति जोखिम क्षेत्र, जोखिमयुक्त क्षेत्र  र निम्न जोखिम भएको क्षेत्रको रुपमा ती क्षेत्रहरुको जोखिमको आधारमा लकडाउनको व्यवस्थापन गर्ने।

अति जोखीम युक्त क्षेत्रः

उदयपुरजस्तो सबभन्दा बढी संक्रमित रहेका क्षेत्रहरुलाई अर्को एकदेखि बढीमा दुई महिना पूर्ण-लकडाउन गर्ने।

बढी भीड हुने क्षेत्रहरु :

नेपाल भर संचालित बढी भीड हुने अथवा १० जनाभन्दा बढी मानिसहरु भेला हुने क्षेत्रहरु सिनेमा हल, स्कुल, कलेज, ठूला डिपार्टमेन्ट स्टोर, सपिङ सेन्टरहरु, सार्वजनिक सबारी साधनहरु, अन्तरदेशीय हवाई उडानहरु, होटल तथा रिसोर्टहरु, ठूला रेष्टुरेन्टहरु, स्पा तथा पर्लर, विभिन्न उद्योगहरुलाई अति जोखिम क्षेत्रको रुपमा कम्तिमा अर्को एक महिना नेपाल अधिराज्यभरी बन्द राख्ने।

तर अत्यवश्यक समानहरु विक्री गर्ने र काम गर्ने क्षेत्रहरु जस्तो खाध्यान्न, औषधी, तरकारीहरुलाई आंशिक रुपमा खोल्ने र सकेसम्म यी क्षेत्रहरुलाई पनि अनलाइन र फोनबाट संचालन गर्ने गरी उनीहरुलाई प्रोत्साहन गर्न सके राम्रो हुनेछ। यस प्रकारको व्यवसाय संचालनको लागी सरकारले पूर्णरुपमा मापदण्ड बनाउने र स्थानीय निकायको स्वीकृतिमा सुरक्षाको मापदण्ड पूरा गरेको अवस्थामा खोल्न अनुमती दिने।

३. अर्को एक हप्ता लकडाउनमै राख्ने क्षेत्रहरु:

जोखिमयुक्त क्षेत्र:

पहिला संक्रमण भेटिएको र हाल सबै संक्रमितहरु निको भइसकोको र हाल कुनै पनि नयाँ संक्रमण नभेटिएको क्षेत्रलाई जोखिमयुक्त क्षेत्रको रुपमा आउँदो एक हप्ताको लागि लकडाउन जारी गर्ने। यी क्षेत्रमा पनि अति आवश्यक वस्तुहरुको व्यवसायलाई पूर्णसुरक्षित मापदण्ड पूरा गर्ने गरी खुला गर्ने।

४. यही आउँदो हप्ता नै खुला गर्न सक्ने क्षेत्रहरु:

कम जोखिम क्षेत्र:

हालसम्म कुनै पनि संक्रमण नभेटिएको क्षेत्रहरुलाई आउँदो वैशाख १५ गतेबाट अंशिक खुल्ला गर्ने। यस क्षेत्रमा माथि राखिएको बढी भीड हुने क्षेत्र बाहेक अन्य सबै क्षेत्रहरुलाई खुल्ला गर्ने।

यसका लागि आवश्यक मापदण्ड तुरुन्तै जारी गर्ने र मापदण्डले तोकेको सुरक्षा व्यवस्था पूरा गर्ने बाँकी सबै व्यसायहरुलाई खुला गरी विस्तारै नागरिकहरुलाई पुरानो समान्य दैनिकीमा फर्काउन कोशिस गर्ने। यसमा बाहिर निस्कने व्यक्तिहरुले अपनाउनु पर्ने मापदण्ड र व्यवसायीहरुले पालन गर्नु पर्ने मापदण्ड बनाएर यसको पूर्ण-निरीक्षण गरी समान्य दैनिकीको सुरुआत गर्नु पर्ने हुन्छ।

अन्तमा, यस प्रकारको विभाजित लकडाउन गर्दा एक क्षेत्रबाट अर्को क्षेत्रको प्रवेश भने पूर्ण रुपमा रोक्नु जरुरी हुनेछ। एक क्षेत्रबाट अर्को क्षेत्रमा हुने व्यापार तथा ढुवानी गर्दा पनि पूर्णरुपमा सुरक्षित मापदण्ड बनाई गर्नुपर्छ र कृषि उत्पादनलाई निशेध नगरी कृषकहरुबाट उत्पादित वस्तुहरुलाई सरकारले एक क्षेत्रबाट अर्को क्षेत्रमा लैजान आवश्यक व्यवस्था हुनु जरुरी छ।

हामीले कुनै पनि हालतमा आर्थिक क्षेत्रहरुलाई मध्यनजर राखेर योजनाहरु बनाउनु जरुरी छ। नत्र रोगपछिको भोकलाई अर्को महामारीको रुपमा बहन गर्नु पर्ने देखिन्छ।

अर्को महत्वपुर्ण कुरा- यस प्रकारको लकडाउन मोडालिटीलाई प्रत्येक हप्ता देखिने र भेटिने संक्रमणको आधारमा पुर्नविचार गर्ने र यसबीच सबै क्षेत्रहरु जो खुल्ला हुन चाहेको छ, उनीहरुलाई राज्यले मुख्यतयः सेनिटाईजेशनको लागि आवश्यक औषधी तथा अन्य आवश्यक सुरक्षा समाग्रीहरुको सरल र सहज तरिकाबाट उपलब्ध गराउनु अत्यावश्यक छ।

यसरी आंशिक रुपमा खुला गरिएको क्षेत्रहरुलाई सुरक्षित राख्न ताइवान, हङकङ र दक्षिण कोरीयाहरुले अपनाएको विधि हरेक क्षेत्र तथा ठाउँमा प्रवेश गर्दा सेनिटाइज गर्ने र मास्क र पन्जालाई अनिवार्य गर्नु पर्छ।

(लेखक अधिवक्त्ता तथा बाल अधिकारकर्मी हुन्।)